Monday 11 July 2011

pengawa lama (Adat Bepasung)

Adat "Bepasung" Sub ibanik ari Suku Seberuang

Ditusun : Richard Ak Changgan

Jaku Bepasung, ianya leka jaku Dayak ari Ibanic Group, ke asal ari reti jaku besai “pasung.” Sama enggau bahasa Indonesia, jaku pasung lekat enti di sebut ngena jaku “nanchang” tauka “nangkap”. Tang ditu, Adat Bepasung ngundan reti betanchang ke utai bukai, ngambi ke utai ke di tanchang nadai daya ngelaban. Pengawa lama adat Bepasung, selalu di kereja ba Seraban bansa Dayak Seberuang, (Tempunak & Sepauk) ke masuk ba Ibanic Group. Pengawa tu di penyadi dikena bala raban bansa tu nanchang semengat sida ke udah parai lalu di engkah ba puchuk kara tauka ba kayu ke besai-besai. laban suba sida ia enda numbak ke bangkai, semina meh nganjung bangkainya sebelah puchuk kayu.
           Nitih ke pansik F. Kincong, SH, Suku Seberuang, enti lama kena pangka kemarau panjai, diak deh sida ia deka ngadu ke pengawa Bepasung lalu beguna ke rotan. Nyadi rotan nya tadi lalu di tanchang, di belit ke sida ia ba kayu ke endur nyimpan bangkai sida ke udah parai. Pengawa tu di kereja sida ia ari kelia.
Udah ke tembu betanchang ke kayunya tadi, diak deh sida ke tuai lalu bejaku ngena chara ngeransi ambi ke ulih ngenakut ke semengat antu kemarau. Leka jakunya tadi di bai sida ke tuai ngena chara mengap tauka nimang ngena chara adat sida ia. Sepengudah ke nimang, sida ia ngarap ke hujan ulih datai tekalanya, tang enti enda ga hujan, kayunya lalu di tebang.
Utai ke di peguna ba pengawa tu ianya manuk siku, sengkilung rotan enggau beliung/kapak. Manuk tadi lalu disayat di kena begenselan, Nyadi darah manuknya tadi deka di achir ke sebelah tanah di kena nyembah petara Sempulang Gana. Nitih ke pengarap leluhur mayuh sub-suku Ibanic Group, madah ke Sempulang Gana tu petara ngemata enggau nyaga pengawa di tanah tanah. Semua pengawa ba atas tanah, baka; bekebun, betanam,begaga rumah engagu betebang kampong puang, mesti minta berekat ari petara Sempulang Gana. Nyadi Beliung, tu tadi di kena nebang kayu. 
            Udah meh pengawa miring ke petara tembu, beliung nya tadi lalu di selit ke sida ia ba sengkilong rotan ke ba pun kayunya tadi.. Udahnya bala sida ke tuai adat lalu meri timpoh ngagai semengat ke nguan kayunya ambi ke meri hujan, lalu badu kemarau panjai. Adat betimpoh tu nitih ke padah sida ke tuai. Enti enda nitih ke mya ke udah di padah, kayunya lalu deka di tebang sida.
          Tang diatu, adat Bepasung tu nyau jarang lalu tau di kumbai nadai agi di kena laban ke udah di empa arus singkang dunya mansang, lalu sida ke tuai pan nadai agi nemu ngereja utai tu. Ketambah mega kitai ke agi idup diatu enda agi nganjung bangkai orang ke udah parai sebelah puchuk kayu tang di tumbak ke nitih chara ngintu pemati bansa bukai.

KABAN KITAI DAYAK KALIMANTAN


KABAN KITAI DAYAK KALIMANTAN

Ditusun : Richard Ak Changgan

Enti kitai kala ninga leka jaku Dayak mesti kitai ingat ke semina ba menua kitai Sarawak aja bisi suku Dayak. Tang kitai anang enda nemu ba pulau Kalimantan pan bisi suku Dayak ke sama baka kitai. Enti nitih ke pansik Suku Dayak suba semina di sebut Dayak Darat (Jaku Melayu). Gaya pengidup Dayak Darat bepelasar ari pengidup sida ia ke diau jauh tepejuh di ulu sungai, sebelah kampong. Bangat jauh ari menua tasik (Maritim). Ke chunto ia kitai ulih meda pengidup raban Dayak ba Sarawak enggau Kalimantan beridup sehari-hari ngena pengawa ngasu, beburu, betanam, betupi enggau bumai tahun penuh munggu enggau bukit.


Nitih ke pansik ari  R. Sunardi enggau O. K. Rahmat, seduai ia madah ke suku Dayak siti ari pengidup raban bansa ke enda bepegai ba pengarap Islam enggau pengidup sida ia netap tepejuh jauh ba ulu Kalimantan. Leka jaku Dayak tu mega di beri ngena jaku Melayu ke ngambi reti ( Gunung) laban bansa Dayak ba Kalimantan idup ngachir sebelah tanah bukit. Tang ba ke diatu ukai reti ga jaku nya di kena manding ke Dayak ba Kalimantan enggau Sarawak nya idup tepejuh di ulu sungai, laban pengidup diatu jauh begiga ulih di nengeri.
Enti di sidi kitai ba mata bansa Dayak empu, Raban bansa Melayu asal sida ia ari daerah Melayu lalu sida ia datai ngembus ba Kalimantan, enda nyerangkum raban bansa Tionghoa, ke segi udah lama ngembuan idup ba Kalimantan empu. Raban bansa Melayu kelia madah ke Dayak tu ( orang gunun)g. Tang enti di sidi kitai ke amat-amat nadai ga dalam pejurai bup tauka ba fakta sains madah ke Dayak tu  orang gunung. Tang nyangka meh ketegal orang Dayak ketebal agi di Kalimantan ngentap ke diri ba ulu sungai lalu topografi tanah menuanya bebukit-bukit. Tang nya ukai meh reti  Dayak tu (orang gunung) nunda ke jaku sida ia. Ba nama dayak ke bukai mega bisi siti leka jaku Dyak. Leka jaku Dyak tu di sebut orang putih kelia ngagai suku-suku Dayak ba Kalimantan Utara tauka di sebut diatu (Malaysia).


Suku Dayak ke ngentap ke diri idup ba pulau Kalimantan mayuh amat nyepar begiga pengidup, bisi ba ulu sungai, lalu bisi mega muntang nganjak masuk ngagai Sarawak ke diatu. Raban bansa Dayak selalu belandik ke nama menua sida ia ngena alir batang aie sungai besai ke bisi ba menua sida ia baka chunto Dayak Kapuas laban sida ia diau ngentap ba Batang aie Kapuas ke diatu. Bisi mega raban Dayak ke diau ba pesisir sungai Kahayan, sida ia ngela diri uluh Kahayan (orang Kahayan). Bisi mega uluh Katingan, uluh Barito, enggau ke bukai.
Bisi mega Raban bansa Dayak enda nyanggup ngena leka jaku Dayak ba raban bansa sida ia, ianya yairu Daya. Leka jaku Daya tu jelai amat ba daerah Kalimantan Timur enggau Kalimantan Barat. Leka jaku Dayak enggau Daya ke bendar ia nunjuk ngagai siti-siti  suku aja ianya suku Dayak. Ba leka jaku Dayak Ngaju , leka jaku tu madah ke cara idup ke nunjuk ngagai pengering. Ba leka jaku Sangen , Dayak enggau Daya tu meri reti bakena tauka kering lalu jaku melayu (gagah).
Terima kasih ngagai bala pemacha…minta ampun enti bisi salah rintai ke aku….betemu meh ba penemu ke bukai…..