Tuesday 20 September 2011

Kenang ngelansa Batang Panggau Libau di tusun : Richard Changgan


   
Kenang ngelansa Menua Panggau libau ke di gela Lendat dibiau Jila Isang.

Tusut ari Gemuring Gading ( Apai Keling)
Pengada sida tu ari tusut Aki Keling empu (Telichai) jadi enggau (Endu Dara Sia). Seduai tu lalu beranak betelesak ngada ke bala sida Gemuring Gading menyadi bakatu:Sekeda jerita madah ka Gemuring /Gila Gundi Sepit Api bemadi enggau : Gemuring Gading / Gila Gundi/Chang chelawang (Apai Keling) Ketuai bala di Panggau Libau. Retak Dai – bebini ngambi Kelitak Darah beranakka Serapuh( diajar Puntang Raga ngintu jalai pemati). Serapuh mega di padah ke ba jerita iban dulu mai adat bebunuh aripengawa iya ke meli bunuh ari bansa Kantu ngena benung tajau menaga. Berenai Sugi  bejuluk puchung Wa Genali -  beranakka Kumpai Benai Rarat Berenantung,  rumput beranyaut ngaki Wung. Kurung Mayang-nadai temu aku pansik ( Minta ampun). Lalak pala- bebini ngambi Dayang Kumang gasing merengung beranakka Bujang sekuding  Mupung.
Sekeda jerita sida ke tuai mega madahka Gemuring Gading bemadi serta betunggal enggau:
1.       Sang Gima ( Apai Laja)
2.       Senteba ( Apai Pungga)
3.       Sentebai ( Apai Sempurai)
4.       Ribai    (menyadi Gemuring Gading, pindah ke tasik besai nabanka pengembai ubat jedian,  mega enda puas ati ngagai Gemuring Gading lebuh bebagi reta)
5.       Apai Sabit Bekait ( Madi Gemuring Gading, pindah ke langit mit nabanka rarit baku beketan, pemindah iya mega bisi medah kediri enda puas ati setegal Gemuring Gading  enda betul bebagi reta)

Bala ke diau di menua Panggau Libau selalu kena pansa Jerita/Ensera

Gemuring Gading ( Apai keling) bebini jadi enggau Laing ( Indai keling)- beranakka Keling (Manok Biring Sempidan Arang, Keling Aji Berani Tau Serang), Endu Rikok Papan Pelangka (f) & Endu Sipantang Mayang (f) Bujang Tuai buk begundai - ( Pansut ari ubat Guna besai Gemuring sepengudah Gemuring parai, lalu ngembing , ngiring sida Keling, Laja, Pungga, Sempurai, Bungai Nuing  petunggal ngidup kediri)Keling ( Gerasi Nading Bujang berani kempang)- Bebini jadi enggau Dara Inya kedua bali nama   Kumang. Jelai rita ketegal kering, berani sereta  sigat.  Nyadi ketuai orang di Batang panggau Libau  nganti apai iya ke udah parai di pekung penyakit  pedis perut.Kumang – Bini keling lalu bisi madi siku ke parai lulus benama (Kumang lenggang Sebayan jadi mega enggau menyadi tuai keling ke parai lulus Kemping Padi).Jelai rita ketegal bajik lalu pandai nengkebang macham pengawa. Asal iya ari  Gelong Batu Nakong Nyingit Nyingong Nyimbang Nerabang.Ampa Jawa setangga Tali, Bujang Sempiang padi/Kemping padi- Menua iya di Panggau  sebayan.Menyadi tuai sida Keling  ke parai lulus. Jelai rita didinga kitai ketegal bisi nulung kitai iban pugu berani bebatak kayau.Bungai Nuing manok Biring ke disabong mali lenyang- Manuk sabung Keling ( Jampat ringat,  ngembuan ngeli lancham) tang jelai rita ketegal  nulung pugu berani bebatak kayau.Laja (Lau Moa Penyampu Leka Balang Beraang, Laja Sigat Serangkap Panau Jarang, Laja Batek Kelandik Kaban Dayang)- Anak Sang Gima, nyadi manuk sabung keling. petunggal keling empu.Pungga ngipa jalai genting- Manuk sabung keling ti mentas ati taluk ke keling.Sempurai (Muntigerai Lancham Disimbang, Bunga Nuing Manok Biring Disabong Mali Lenyang)- Anak Sentebai, nyadi manuk sabung Keling.Bulan Menyimbang- serumah ba Panggau libau.Endu Perepau Patu Umat, Endu Perunu Tating Sirat, Endu Menyeti long sarat, Dayang Ketupang Bungai Lensat- madi sempurai indu ke numbas iya pemajik.Bujang Sampang Gading (Tuai lemambang di Panggau Libau)-Iya meh tuai lemambang ke ngulu ka orang di menua panggau libau ngereja pengawa pengap enggau utai bukai.Pandak Segatak- Serumah enggau bala di Panggau libau, suah nulung pugu berani iban ngayau.
Indai Lipai- indu ke bangat Jai gamal di menua Panggau Libau. ( Ulun tuai sida Kumang).Kenu ku pengarap asal bansa iban Keling datai ke dunya tu ngarung diri nyadi ular tedung,Laja ngarung diri nyadi ular Kendawang, Bungai Nuing ngarung diri nyadi Ular belalang, pungga ngarung diri nyadi ular meresian tauka ular engkudu (ular meratai iku), Aki Keling selalu ngarung diri nyadi ular Nabau lalu Kumang nyadi ular tedung bulan tauka tedung sinu ngenang.

Bala ari gelong ke suah di kenang lansa jerita enggau ensera begulai pendiau enggau sida di ari panggau Libau:
1. Lulung- Menyadi petunggal Kumang
2.Ngelai
3.Tutong
4.Indai Abang
5.Apai Abang
6.Bujang Sebalu ngenang/Batu Anggung : Tr. orang di Gelong, Apai Kumang.

Orang iban enggau pugu Raja Berani ke di tulung orang Panggau Libau enggau orang Gelung
Sendi belaki diasuh Kumang nepatka laki benama Guang di Enteban ba menua Batang Skrang.

Balang beensumbar Balai Nyabong( Ngembuan darah getah orang panggau Libau) – Anak Pok begulai enggau Kemping padi ari panggau Libau. Ngembuan macham pengaruh baka batu pengansah Batu Mali Lebu, Lelanjang Bungai Nuing , Rajut pengaruh Ribai, Baju di beri apai Sali, di tulung Biku Iman Raja Petara. Iban ketiga kala niri ke Gawai Gerasi Papa. Bisi mega madah ka Balang bisi kena Tulung Ribai, menyadi Apai Keling tauka kena Aki iya empu ari Tasik besai. Mati di bunuh ba Pulau Selalu semak menua sibu. Nguji dibunuh bala Rajah ngena ukum timbak enda mati, ukum gantung 5hari 5 malam, enda mati, di rendam pan enda mati, bisi jerita madah ka iya semadi muka rajut ba tubuh iya baru ulih telih tang enda mati. Semadi ditampal ngena tanah Kuning ba bubun aji nya baru parai. Mati dalam tahun 1866. Bisi jerita tuai madahka Balang enda gayu laban iya ngelanggar jaku tangkan Bungai Nuing lebuh ngemedung ke Panggau Libau.

Berauh Ngumbang– jadi enggau Riti (bisi jerita madahka iya anak beri Kumang enggau lulung ngagai Engga seduai Chala).

Temenggung Simpi-  Iban keterubah dititah ka ornag Panggau Libau nyadi temenggung lalu pulai mai tambai pengayau ari Panggau Libau agi bisi diibun peturun iya di Dusun Sadap, batang kanyau, Kalimantan, Indonesia sampai saritu.

Ayum beensumbar Rimau Badang- Ditulung Balang peturun Kemping padi, bisi ngembuan pengaruh di beri Balang di bai ari Panggau Libau

Charang- Sama mega anak Kemping Padi, lalu bela ngembuan pengering baka menyadi iya Balang.

Linggir Mali Lebu-  Ditulung Kelinah ke di telah Indai Abang, Bungai Nuing enggau Enting Naing.

Orang Kaya Pemancha Dana( Bayang)- di tulung bala ari Gelung. Ditulung bini Simpulang Gana ( Endu Serentum Tanah Tumbuh, Gegaruh niti entara). Ditulung kumang ngena Ilum pinang ba sepiak pah kanan.

Libau/Rentap be ensumbar sumpit lasit tibung temaga. Sumpit mit nyimpakka jerit Bintang Tiga. Labuh ke baruh munuh nyumbuh jelu nyala. Makai nuan Libau, runtuh tanah rentap menua-( anak Ningkan seduai Imbong) di tulung Keling enggau Kumang, ngembuan darah Bunsu Antu, Burung iri enggau darah Sengalang Burung. Ngembuan pengaruh Batu Jerenang di beri Keling.

Pelima Mujah ( Buah Raya)- Anak beri Kumang ngagai Melina. Tulung Kumang enggau Aki Bungai Nuing ke benama Antu Rumbak Belakang.

Nanang ( anak Bayang)- di tulung Kumang ba Bukit Santubung.

Ngumbang berauh Langit (1868)- bisi orang saru ngumbai iyatu sama berauh ngumbang tang ukai. Berauh ngumbang siku agi.

Munan Penghulu dalam ( Nitar Begemung)- ditulung keling ari sumpah bebatak Wi.

Kedu( lang Ngindang)- ditulung orang Gelung ke benama Tutong.
Bantin Ijau Lelayang- Manuk sabung Ngumbang berauh Langit, Ditulung Bungai Nuing ngena chara sumpah laban Bungai Nuing enda meri iya pengaruh. Ditulung ular nabau karung Kumang enggau Lulung. Di pelaba ka orang ketuai menya mati nyadi ular nabau laban tulung orang Panggau.

Tindin “Pimpin Bragah Ngindang”- Ditulung Laing( indai Keling) “tau ka engkerabun munsoh, ke ubat kena nuan matak serang. Nyadi leboh nuan datai ditu tadi, aku baru udah tembu bekusok tujoh kali. Nya alai laban nya,” ko indai tuai orang nya, “tujoh serak tampong-menampong peturun nuan deka tau serang.” Indu nya madah ka diri Indai Keling ngagai iya


Aku minta ampun enti tusut enggau sidi aku tu enda tentu nyentuk, ukai ketegal enggai tang penemu agi pabu, nganti meh aku tembu mansik baru....minta ampun aku.

Pemindah kitai iban di Sarawak ( Mansa Iban ari Entabai) di tulis : Richard Changgan

Penatai kitai iban ke menua Entabai

Pemindah bansa Iban ke Sarwak kitu tau di bagi ngagai empat renggat enti nitih ka pansik aku. Renggat keterubah iya iyanya ba tahun 1800 menya. Ba renggat keterubah tu, bansa kitai Iban pindah ari Kalimantan tauka ari sumatera nepat menua bagi kedua ngelawa Batang Lupar ( nyengkaum Sebuyau, Lingga, Banting, Undup,Skrang, Lemanak enggau Batang Ai empu sereta pati-pati menua Kumpang, Seremat, San, Sukong, Kaong,Pan, Mepi, Jela, Engkari, Telaus, Menyang, Delok, Lalang, Jengin, Lubang Baya enggau Mujan).
         Pemindah tu mega nyengkaum Batang Saribas ( Rimbas, Paku, Layar enggau Padih) sereta sekeda menua pegai bagi kesatu diatu baka Lundu enggau Sungai Sarawak. Nambahka nya mega, menua Simunjan enggau Batang Sadong, pegai Samarahan ke diatu pan sigi udah diwan bansa kitai Iban sebedau tahun 1800.
         Ba renggat kedua, entara taun 1800 ngagai 1850. pemindah Iban ba renggat ti kedua tu nepat ka menua Awik di Batang Krian tauka Kalaka enggau Batang Rajang ( Nyengkaum Sarikei, Binatang tauka Bintangor, Sibu, Kanowit, Julau, Entabai, Poi, Dap,Ngemah,Katibas enggau Melipis). Iban Sarikei enggau Sibu mayuh datai ari Batang Layar enggau Batang Krian. Iban tunga Kanowit, Julau enggau Entabai ketebal agi datai ari Batang Lemanak. Pia mega Iban Katibas suba mayuh ari Batang Ai( Skrang,Lemanak enggau Engkari), Kanyau Lebuyan enggau Emperan kena pegai Kalimantan, Indonesia Borneo ke diatu.