Wednesday 21 September 2011

Keliring enggau Salong di tusun : Richard Ak Changgan

Photobucket
gambar tu di ambi aku empu maya ke kuching suba.
Gambar Salung tu alai engkah bangkai  Lisan anak tuai Sekapan ke benama Avun Dian ari Long Segahan, Belaga ti mati dara urung taun 1860-an kelia. Bisi ga sekeda jerita madahka Keliring tu enggi tuai Kajang ke benama Taman Tipong Tuloi ari Belaga.

Keliring enggau Salong
Bisi dua bansa ke di sebut  Keliring (tiang kubur) enggau Salong (lubang kubur). Keliring digaga ari batang kayu besai sereta keras. Di ukir ari baruh nyentuk ke atas. Ba atas bisi endur nyimpan bangkai. Bisi mega kedua di engkah tajau tauka kebuk endur nyimpan tulang orang ke pangkat besai. Bisi mega madahka lantai batu di engkah ba atasnya. Saiz pemesai ke selalu di peda lebih ari enam kaki sereta bisi mega manggai 32 kaki tinggi kira ke nitihka pangkat orang ke mati.
Tiang yang menyimpang mayat orang kenamaan dari ulu Belaga
Asal iya suba keliring tu di bai ari Rumah Kejaman long segaham Belaga
Langkau Salong selalu iya disukung ngena siti tiang lalu pemayuh manggai ngagai empat tiang ke tinggi. Langkau Salong tu di empu bala pemesai/ketuai ,  tulang sida iya di engkah diak lalu di gaga ke ukir nitihka pematut.

Ai Tuak digaga: Keranjaimanok

T U A K


Sebedau tu kala nganjung post pasal MOONSHINE kitai Iban tauka dikelala agi enggau kangau Arak Langkau. Bida Ai Tuak (Rice Wine) tu enggau Arak Langkau mina iya enda dipanduk tang diperam tauka ditapai aja. Nyadi Ai Tuak tu kira sebansa enggau wine enggau beer semina wine tu bekena buah (anggur tauka ipul) lalu enda digulai enggau gula; beer tu bekena bijirin bukai baka gandum enggau barli tauka jagung lalu dikisar tenyuh (mash) sebedau digulai enggau yis.

Nyadi gambar Ai Tuak iya ka diayanka ditu kira bisi sentimental value mimit mih laban Ai Tuak tu kira ti penudi sekali digaga niang ma aku suba. Disimpan dalam butul BACARDI, kira bisi begulai mimit enggau laluh arak BACARDI nya mih. Enti enda salah aku, digaga niang ma aku suba maya kami deka ngintu ari Gawai taun 2006. Tu nyau 2009 nyadi udah ka 3 taun Ai Tuak nya disimpan.

Maya agi mit suba agi ingat enggau niang ma begagaka ai tuak tu. Udah berau pulut tu mansau, aku tu sigi nadai kereja bukai mih tu, nyadi tukang makai kerak asi pulut ti disumai, chal enggau gula. Enti tuak tu maya umbas iya pengelama udah disimpan begulai enggau chiping, kira nyau udah bebereni, pan kira enggau belama ensepi asi manis tu tadi.

Niang ma suba kala madahka chara ngaga ai tuak tu. Kira ingat lalat mih tu laban enda ditulis ba bup. Bala menyadi bukai pan nusi lebih kurang sama mega chara iya. Tang tu nitihka pemayuh ti ka digaga, enti mayuh agi berau kira lain agi ga sukat iya.

3 kg berau pulut
3 kg gula
1 kg chiping
ai ti udah dipanduk

Panduk baka biasa berau pulut tu. Udah mansau, engkahka ba chapan ngulihka chelap. Tutuk tenyuh chiping ti udah dijembi lalu taburka ba pulut ti udah chelap. Simpan ba dalam benda, tajau tauka tung pelastik. Kira udah seminggu, udah bebereni asi pulut enggau chiping tu tadi, tau ditanjahka ai gula tu. Pengelama iya disimpan begulai enggau ai gula tu tadi kira nitihka peneka mih. Lama agi nyimpan kira bisa agi asai ai tuak nya. Pantis lalu simpan dalam butul kaca. Asi manis nya tadi agi tau dibanchak tauka digulai agi enggau ai gula baru tang asai iya enda sebaka iya keterubah sekali diluai.

Bisi pantang larang ga ngaga ai tuak tu. Ka ngaga, kira belalai mih anang nusi ngagai orang lalu anang bebaika utai ti masam baka buah maram, buah asam dampih tauka sema enggau alai ngaga tauka alai nyimpan ai tuak tu. Utaika bebau kuat baka belachan pan enda tau. Enti ka ngelarika 'pantang' tu tadi, tau taburka chabi atas penutup alai benda tauka tutup tung pelastik alai ngaga tuak tu tadi.

Maya kami diau ba Serian suba, niang aba aku bisi ga kala ngulai siti kulit kayu ba dalam butul ai tuak kena nambahka pemisa ai tuak tu tadi. Enti udah lama disimpan, ai tuak nya tadi tau mali nyadi mirah. Kulit kayu nya dikenaka sida Bidayuh ba Serian ngulaika ai tebu sebedau dituang dalam pulut tu tadi tang ai tuak gaga sida iya enda digulai enggau chiping.

Bala raban ba ruai radiokitai.com pan bisi ngayanka mayuh bansa enggau chara begagaka TUAK enggau chiping tu. Interesting ga laban mayuh amai ga bansa tuak tu. Ari tuak buah tampui sampaika tuak berunai (nanas). Enti tuak iya ka digaga enda entu nyadi tauka masam, nguji champur enggau kapuk.

Maya shooting Gawai Teresang Mansau ba Nanga Banyau, Baleh taun 2006 suba pan sebedau ngintu gawai besai, sida bisi ngaga siti sesi ensepi ai tuak sekayu rumah. Bepun ari ujung setak pala tangga sampai ujung setak kin. Umbas iya ga palau jamah nya suba. Nasit ga mina 22 pintu. Maya nya mih bisi ensepi tuak ti umbas iya penyamai, bebereni baru dibanchak.

Nyadi ai tuak tu mayuh guna iya kelebih agi maya ngintu ari besai, ngintu penatai temuai, ngintu maya bisi adat miring tauka kena ngangatka isi aja. Maya ari Gawai pan kekadang bisi pekit ngiga tuak ti manah. Taja pia, mayuh agi rebak baru diatu baka rindu agi ngirup ai bisa ti bukai lalu ngelengkaka ai tuak tu.

Kanang Ak Langkau ditusun: Keranjaimanuk

KANANG ANAK LANGKAU


Diadaka ba Kerangan Manuk, Nanga Meluan, Kanowit kena 2 Mac 1945. Kanang tu anak kelima ari enam iku sida menyadi. Apai iya Langkau Anak Iban lalu indai iya Bija Anak Entisa. Maya agi mit, Kanang sigi umbas iya ga pemanchal, nya kebuah dikangau enggau nama "Manchal". Kanang mina besekula tiga taun aja, ari 1957 naka 1959 ba Local Authority School ti suba dikenyadika Kubu Brooke. Maya agi mit tu mih Kanang bagas enggau Aki iya ngasu, begiga, nyala sereta enggau nangkal. Ari Aki iya tu mih Kanang bulih mayuh penemu pasal ngasu, pasal utan sereta survival ba utan tu kelebih agi utai ti mali (pantang larang) maya lebuh ba utan, bebasa enggau sebarang utai ti idup ba utan, "macha" utai ti nyadi ba sekitar utan tu sereta anang mayuh macham utai lara maya bejalai ba utan.

Kanang nyadi sedadu tu kira secara kebetulan aja mih. Maya nya Kanang baru 17 tahun lalu benung nganjung lebih 40 iku sida ba rumah panjai ti benung deka interview minta nyadi sedadu ba Kubu Brooke tu. Udah nanchang tali perau, maya nganti sida tu tembu mih, dia tuan (Orang Putih) ka ngaga interview tu bepansa enggau Kanang lalu mesan tudah Kanang meli barang ba kantin enda jauh ari nya lalu minta iya nganjungka rumah tuan tu tadi. Meli mih tudah Kanang tu lalu terus dianjungka bilik tuan tu tadi. Dia iya, laban udah teleba enggau orang putih lalu terus ngemas bilik tuan tu tadi. Pulai tuan tu tadi meda peneleba sereta meratika pemanah kereja tudah Kanang tu lalu terus mai Kanang, milih iya nyadi sedadu. Nyadi ari 40 iku sida serumah nurun interview tu tadi naka iya siku aja mih bulih tajapan tuju iya ukai ka enggau orang nyadi sedadu. Udahnya mega Kanang tu mega antara tiga orang ba bahagian tengah Sarawak udah dipilih nyadi sedadu, Sarawak Rangers.

21 April 1962, keterubah iya Kanang AnaK Langkau nyadi Sarawak Rangers sebedau nitih latihan ba Jungle Warfare School di Ulu Tiram, Johor. Maya nya mih iya nusika cabaran sereta penguji lebuh benung training tu ngichaka bala sedadu ka dilatih tu kering, tan, mahir sereta ulih telabanka musuh. Udah tembu latihan, Kanang tu tadi lalu bulih gawa ba 42nd Royal Marine Commandos. Maya nya mih penemu sereta pengelandik Kanang lebuh ba utan berupai amai dipeda kelebih agi penemu iya dalam mematikan (nungkupka) jerangkap samar tauka booby trap (panjuk) sereta pengelandik iya mengesan (ensium penatai) munsuh.
25 Mei 1965, Kanang kawin enggau Helen Latai Anak Intie. Maya nya Kanang benung betugas ba Simanggang. Dia seduai iya bulih 6 iku anak, 2 laki sereta 4 indu lalu nyau beteresak memagang bala anak seduai tu diatu, nyau udah bisi 9 iku uchu seduai iya. Siku ari anak iya udah nitih sama nyadi sedadu ba Kem Batu 3, Pahang.

Prinsip perjuangan Kanang tu suba sigi "Agi Idup Agi Ngelaban". Selagi bejuang tu, selagi nya mih anang ngemantaika bendira putih, pantang undur sebedau ajal, biar putih tulang anang putih mata. Sepanjai udah gawa nyadi sedadu tu, Kanang bisi udah terlibat dalam 2 pertempuran besai, Gerak Setia 8/79 di Hutan Korbu (1979) sereta Gerak Khas Setia 1980 ba kawasan Tanah Hitam, Perak.

Maya Gerak Setia 8/79 tu mih sida platun Kanang ulih ngalahka sida komunis dalam misi nya lalu dia Kanang udah nimbak mati 2 iku komunis sereta nyelamatka siku kaban iya ti bakal teruk. Taun 1980, Kanang lalu dianugerahkan Pingat Keberanian Kedua Tertinggi Negara iya nya, Panglima Gagah Berani (PGB).
Maya Operasi Gerak Khas 1980 ba kawasan Tanah Hitam ti dikira Kanang siti peristiwa paling bersejarah mih dalam pengidup iya. Operasi maya nya digaga ketegal siku bala pengelikun menua udah nadai ba kawasan nya lalu sida dikerah menjejak lalu ngapuska bala munsuh tu. Bisi datai 11 ari bala platun sida Kanang tu begigaka alai munsuh lalu maya tetemuka alai munsuh, sida bertempur lalu naka mih peluru munsuh mansa nyau beterubuh bakaka ujan, enda nemu ngetu.

Maya nya mih Kanang ti sigi udah benung bakal kena timbak, mansang nulung nyelamatka kaban iya ti udah cedera teruk lalu udahnya mega kena 3 agi tembakan peluru munsuh ngujungka iya lalu enda sedar agi. Maya dianjung ngena bilun engkabang, sigi kira udah kritikal amai bakal cedera ba Kanang tu. Bisi seminggu Kanang koma ba sepital besai KL lalu udah iya ngeleda, Kanang dirawat nyau ka datai setaun ba sepital nya. Teringat mega cherita, Kanang nusi pasal pejalai iya ba menua siti maya iya benung koma nya.


Bala sida ka meda pendiau tudah Kanang sigi enda nyangka ia tau ulih selamat. Ari pemerani Kanang tajapan udah bakal, tang mansang nyelamatka bala platun ti cedera nya mih iya lalu dikurniakan siti da agi anugerah tertinggi, Anugerah Seri Pahlawan (SP) lalu nyadi renjer keterubah iya nerima pingat tu. Udah nya Kanang nerima mayuh pingat, enda ngira ari Angkatan Tentera Malaysia tauka Kerajaan Negeri Sarawak. Lalu tiap kali Ari Pahlawan, bala sida iya veteran sedadu tu kelebih agi Kanang Anak Langkau, enda tinggal enggau menghormati sida ti udah nadai.


Maya interview Kanang taun 2007 tu suba, sigi meri tabi puji mih enggau iya laban pemaruh ati iya deka bekunsi pengalaman sereta nyaup semua pengawa kami, ngujungka penggambaran dokumentari "Kanang Anak Langkau" bejalai enggau mujur. Ari menua iya Kerangan Manuk kin, sampai ba Melaka, Perak, Pahang enggau Johor kin pejalai kami begigaka bala sereta alai Kanang udah gawa lalu tiap nya diatur sereta digaga enggau lanchar, enggau bantu ti diberi iya.

Ujung taun tu tadi, sempat bepansa enggau Kanang seduai bini sereta siku ari uchu iya, ba pasar Serian dia sebedau sama mupukka Sri Aman. Sempat betabi lalu betanyaka berita. Ngarapka aya Kanang semampai mujur gerai lantang sereta meruan dikenang dalam pengawa iya kelebih agi maya dalam sama ngemataka pengelikun menua kitai.

Kanang Anak Langkau, "AGI IDUP AGI NGELABAN".
Tau klik Link Menyadi kitai tu ba http://keranjaimanok.blogspot.com/2009/02/kanang-anak-langkau.html