Tuesday 4 October 2011

Ngelansa Ngenang Sejarah Panglima Rentap ( Libau) di tusun : Richard Changgan


Sejarah Libau ( Rentap)
nadai orang ke agi dup diatu nyengala nemu dini endur iya ada. Tang nitih ke pansik sida ke tuai menya bisi madah ke iya ada di Batang kanyau, Kalimantan Barat Indonesia. Bisi mega sida bukai madah ke iya ada di Sungai Pinang, Batang Skrang ke diatu.
-         
             Apai iya ( Ningkan
-          Indai iya (Imbong)

Belabuh pegari tampak rita sepengudah ke pindah kulu ari Nanga Kejemut  ngagai Lintang Batang ba bagi Batang Skrang ke diatu. Enggai ke kitak enda nemu Libau/Rentap tu be ensumbar sumpit lasit tibung temaga. Sumpit mit nyimpakka jerit Bintang Tiga. Labuh ke baruh munuh nyumbuh jelu nyala. Makai nuan Libau, runtuh tanah rentap menua
Di tulung Keling enggau Kumang, ngembuan darah Bunsu Antu, Burung iri enggau darah Sengalang Burung. Ngembuan pengaruh Batu Jerenang di beri Keling. Nya alai seduai bisi iya punas, nadai anak laban ko jaku orang kelia emnti ngembuan batu jerenang segi punas. tang anang salah sangka ga kitai laban iya bisi ngiru anak ke benama Tambong enggau Ensimai.

Ditulung bala jelu enggau utai bukai ti maya belaban enggau munsuh.

Sejarah bebunuh(bekayau)
-        
             Belabuh bemunsuh ngelaban Rajah ba tahun 1844 di ulu ke Datuk Patinggi Ali ba Kerangan Peris Skrang.
-          Datuk patinggi Ali parai lalu siku urg putih mega parai ianya George Stewart.
-          Lebuh ke belaban enggau bala Rajah  ke betuai ka William Brereton di Lintang Batang, manuk sabung Rentap ke benama Layang mujur munuh Tuan Alan Lee.
-          Udah munuh Tuan Lee, Rentap lalu ngubah Ensumbar iya baru munyi tu: Rentap tanah, Rentap menua. Tuan Lee ke mati enda berega.Tuan Brereton tau masukka kain, enda teanjung ke bala Raja. Rita laying Tampak terang, mandang ke airupa. Abang Aing badu agi ke pending bala. Undup abis tepelut leka mata. balau nadai agi kerangau sebelah kerapa.
-          Rentap mega kala ngaga kuta di Sungai Lang ke pengkalan iya nyerang kubu Skrang.
-          Tang kuta Rentap di tebat Sungai Lang tu di serang bala Captain Brooke enggau Charles Johnson Brooke dalam bulan 8 1854.
-          Lebuh agi kiruh nan ke kuta ba Sungai Lang, Rentap bisi bakal tang ulih lari lalu nguta baru di Bukit Sadok.
-          Kayau sadok ke terubah dilanchar ke Rajah kena 02/06/1857. Betuai ke Charles Brooke.
-          Tahun 1858, bala Rajah nyerang baru ba Bukit sadok ti di beri nama kayau Sadok dua. Di batak tuan besar James Brooke enggau Charles Brooke.
-          Kuta Rentap di timbak ngena meriam besai, tang kuta iya nadai apa nama. Sida iya di balas bala Rentap ngena seligi berachun sereta digulu enggau tekang batu besai.
-          Bulan 9 tahun 1861, rajah nguji baru nyerang Bukit sadok di kumbai Kayau Sadok tiga. Bala Rajah mai meriam siti ke begela Bujang Sadok pemerat 420 kg.
-          Rentap mega pedis ati ngagai bala bukai ke nyurut ke diri ngari ke Rajah, lalu nunu kuta sida Nanang ari atas menalan bedil sereta ngerampas meriam(bedil) sida Nanang ke bejuluk Bujang Timpang Berang.
-          Kena 28/10/1861 meriam Bujang sadok ditimbak ke bala Rajah nuju kuta rentap ari Bukit Serok ke mandong Bukit sadok. rentap bakal kena timbak ba tandan bau.
-          Rentap enggau bala iya lari bebatu penyauh ari Sadok. Alah meh kubu iya ba serang Rajah ke sekali tu.
-          Rentap ngelarike diri ke bukit Lanjak, penyalin Ulu Skrang, lemanak Engkari enggau Katibas. Udahnya pindah baru ke Nanga Bun, ulu kanowit sebedau pindah ke ulu Entabai, Ke ulu Entaih enggau ke nanga Kuta di Ulu Julau ke diatu. Iya lalu ngentap ke diri ba Nanga Sepanggil ( Kerangan Panggil) ke alai iya parai tuai dalam Tahun 1870.
-          Ari semua tuai-tuai kitai iban ke ngelaban Rajah, semina Rentap meh ke kih sereta liat ati enda nunduk ke Rajah datai ke iya mati.

Bangkai raja Berani Rentap lalu dilumbung, enda di tumbak. bala peturun iya lalu ngelumbung iya di Bukit Sibau Ulu Wak Pakan ke diatu. Nya alai anak iru Rentap ke benama Ensimai lalu jadi enggau Chundau nurunka bala peturun Rentap tin guan menua Wak Pakan, Julau nyentuk ke sehari tu…….terima kasih….Ditusun baru : Richard Thias/Changgan

Wednesday 21 September 2011

Keliring enggau Salong di tusun : Richard Ak Changgan

Photobucket
gambar tu di ambi aku empu maya ke kuching suba.
Gambar Salung tu alai engkah bangkai  Lisan anak tuai Sekapan ke benama Avun Dian ari Long Segahan, Belaga ti mati dara urung taun 1860-an kelia. Bisi ga sekeda jerita madahka Keliring tu enggi tuai Kajang ke benama Taman Tipong Tuloi ari Belaga.

Keliring enggau Salong
Bisi dua bansa ke di sebut  Keliring (tiang kubur) enggau Salong (lubang kubur). Keliring digaga ari batang kayu besai sereta keras. Di ukir ari baruh nyentuk ke atas. Ba atas bisi endur nyimpan bangkai. Bisi mega kedua di engkah tajau tauka kebuk endur nyimpan tulang orang ke pangkat besai. Bisi mega madahka lantai batu di engkah ba atasnya. Saiz pemesai ke selalu di peda lebih ari enam kaki sereta bisi mega manggai 32 kaki tinggi kira ke nitihka pangkat orang ke mati.
Tiang yang menyimpang mayat orang kenamaan dari ulu Belaga
Asal iya suba keliring tu di bai ari Rumah Kejaman long segaham Belaga
Langkau Salong selalu iya disukung ngena siti tiang lalu pemayuh manggai ngagai empat tiang ke tinggi. Langkau Salong tu di empu bala pemesai/ketuai ,  tulang sida iya di engkah diak lalu di gaga ke ukir nitihka pematut.

Ai Tuak digaga: Keranjaimanok

T U A K


Sebedau tu kala nganjung post pasal MOONSHINE kitai Iban tauka dikelala agi enggau kangau Arak Langkau. Bida Ai Tuak (Rice Wine) tu enggau Arak Langkau mina iya enda dipanduk tang diperam tauka ditapai aja. Nyadi Ai Tuak tu kira sebansa enggau wine enggau beer semina wine tu bekena buah (anggur tauka ipul) lalu enda digulai enggau gula; beer tu bekena bijirin bukai baka gandum enggau barli tauka jagung lalu dikisar tenyuh (mash) sebedau digulai enggau yis.

Nyadi gambar Ai Tuak iya ka diayanka ditu kira bisi sentimental value mimit mih laban Ai Tuak tu kira ti penudi sekali digaga niang ma aku suba. Disimpan dalam butul BACARDI, kira bisi begulai mimit enggau laluh arak BACARDI nya mih. Enti enda salah aku, digaga niang ma aku suba maya kami deka ngintu ari Gawai taun 2006. Tu nyau 2009 nyadi udah ka 3 taun Ai Tuak nya disimpan.

Maya agi mit suba agi ingat enggau niang ma begagaka ai tuak tu. Udah berau pulut tu mansau, aku tu sigi nadai kereja bukai mih tu, nyadi tukang makai kerak asi pulut ti disumai, chal enggau gula. Enti tuak tu maya umbas iya pengelama udah disimpan begulai enggau chiping, kira nyau udah bebereni, pan kira enggau belama ensepi asi manis tu tadi.

Niang ma suba kala madahka chara ngaga ai tuak tu. Kira ingat lalat mih tu laban enda ditulis ba bup. Bala menyadi bukai pan nusi lebih kurang sama mega chara iya. Tang tu nitihka pemayuh ti ka digaga, enti mayuh agi berau kira lain agi ga sukat iya.

3 kg berau pulut
3 kg gula
1 kg chiping
ai ti udah dipanduk

Panduk baka biasa berau pulut tu. Udah mansau, engkahka ba chapan ngulihka chelap. Tutuk tenyuh chiping ti udah dijembi lalu taburka ba pulut ti udah chelap. Simpan ba dalam benda, tajau tauka tung pelastik. Kira udah seminggu, udah bebereni asi pulut enggau chiping tu tadi, tau ditanjahka ai gula tu. Pengelama iya disimpan begulai enggau ai gula tu tadi kira nitihka peneka mih. Lama agi nyimpan kira bisa agi asai ai tuak nya. Pantis lalu simpan dalam butul kaca. Asi manis nya tadi agi tau dibanchak tauka digulai agi enggau ai gula baru tang asai iya enda sebaka iya keterubah sekali diluai.

Bisi pantang larang ga ngaga ai tuak tu. Ka ngaga, kira belalai mih anang nusi ngagai orang lalu anang bebaika utai ti masam baka buah maram, buah asam dampih tauka sema enggau alai ngaga tauka alai nyimpan ai tuak tu. Utaika bebau kuat baka belachan pan enda tau. Enti ka ngelarika 'pantang' tu tadi, tau taburka chabi atas penutup alai benda tauka tutup tung pelastik alai ngaga tuak tu tadi.

Maya kami diau ba Serian suba, niang aba aku bisi ga kala ngulai siti kulit kayu ba dalam butul ai tuak kena nambahka pemisa ai tuak tu tadi. Enti udah lama disimpan, ai tuak nya tadi tau mali nyadi mirah. Kulit kayu nya dikenaka sida Bidayuh ba Serian ngulaika ai tebu sebedau dituang dalam pulut tu tadi tang ai tuak gaga sida iya enda digulai enggau chiping.

Bala raban ba ruai radiokitai.com pan bisi ngayanka mayuh bansa enggau chara begagaka TUAK enggau chiping tu. Interesting ga laban mayuh amai ga bansa tuak tu. Ari tuak buah tampui sampaika tuak berunai (nanas). Enti tuak iya ka digaga enda entu nyadi tauka masam, nguji champur enggau kapuk.

Maya shooting Gawai Teresang Mansau ba Nanga Banyau, Baleh taun 2006 suba pan sebedau ngintu gawai besai, sida bisi ngaga siti sesi ensepi ai tuak sekayu rumah. Bepun ari ujung setak pala tangga sampai ujung setak kin. Umbas iya ga palau jamah nya suba. Nasit ga mina 22 pintu. Maya nya mih bisi ensepi tuak ti umbas iya penyamai, bebereni baru dibanchak.

Nyadi ai tuak tu mayuh guna iya kelebih agi maya ngintu ari besai, ngintu penatai temuai, ngintu maya bisi adat miring tauka kena ngangatka isi aja. Maya ari Gawai pan kekadang bisi pekit ngiga tuak ti manah. Taja pia, mayuh agi rebak baru diatu baka rindu agi ngirup ai bisa ti bukai lalu ngelengkaka ai tuak tu.

Kanang Ak Langkau ditusun: Keranjaimanuk

KANANG ANAK LANGKAU


Diadaka ba Kerangan Manuk, Nanga Meluan, Kanowit kena 2 Mac 1945. Kanang tu anak kelima ari enam iku sida menyadi. Apai iya Langkau Anak Iban lalu indai iya Bija Anak Entisa. Maya agi mit, Kanang sigi umbas iya ga pemanchal, nya kebuah dikangau enggau nama "Manchal". Kanang mina besekula tiga taun aja, ari 1957 naka 1959 ba Local Authority School ti suba dikenyadika Kubu Brooke. Maya agi mit tu mih Kanang bagas enggau Aki iya ngasu, begiga, nyala sereta enggau nangkal. Ari Aki iya tu mih Kanang bulih mayuh penemu pasal ngasu, pasal utan sereta survival ba utan tu kelebih agi utai ti mali (pantang larang) maya lebuh ba utan, bebasa enggau sebarang utai ti idup ba utan, "macha" utai ti nyadi ba sekitar utan tu sereta anang mayuh macham utai lara maya bejalai ba utan.

Kanang nyadi sedadu tu kira secara kebetulan aja mih. Maya nya Kanang baru 17 tahun lalu benung nganjung lebih 40 iku sida ba rumah panjai ti benung deka interview minta nyadi sedadu ba Kubu Brooke tu. Udah nanchang tali perau, maya nganti sida tu tembu mih, dia tuan (Orang Putih) ka ngaga interview tu bepansa enggau Kanang lalu mesan tudah Kanang meli barang ba kantin enda jauh ari nya lalu minta iya nganjungka rumah tuan tu tadi. Meli mih tudah Kanang tu lalu terus dianjungka bilik tuan tu tadi. Dia iya, laban udah teleba enggau orang putih lalu terus ngemas bilik tuan tu tadi. Pulai tuan tu tadi meda peneleba sereta meratika pemanah kereja tudah Kanang tu lalu terus mai Kanang, milih iya nyadi sedadu. Nyadi ari 40 iku sida serumah nurun interview tu tadi naka iya siku aja mih bulih tajapan tuju iya ukai ka enggau orang nyadi sedadu. Udahnya mega Kanang tu mega antara tiga orang ba bahagian tengah Sarawak udah dipilih nyadi sedadu, Sarawak Rangers.

21 April 1962, keterubah iya Kanang AnaK Langkau nyadi Sarawak Rangers sebedau nitih latihan ba Jungle Warfare School di Ulu Tiram, Johor. Maya nya mih iya nusika cabaran sereta penguji lebuh benung training tu ngichaka bala sedadu ka dilatih tu kering, tan, mahir sereta ulih telabanka musuh. Udah tembu latihan, Kanang tu tadi lalu bulih gawa ba 42nd Royal Marine Commandos. Maya nya mih penemu sereta pengelandik Kanang lebuh ba utan berupai amai dipeda kelebih agi penemu iya dalam mematikan (nungkupka) jerangkap samar tauka booby trap (panjuk) sereta pengelandik iya mengesan (ensium penatai) munsuh.
25 Mei 1965, Kanang kawin enggau Helen Latai Anak Intie. Maya nya Kanang benung betugas ba Simanggang. Dia seduai iya bulih 6 iku anak, 2 laki sereta 4 indu lalu nyau beteresak memagang bala anak seduai tu diatu, nyau udah bisi 9 iku uchu seduai iya. Siku ari anak iya udah nitih sama nyadi sedadu ba Kem Batu 3, Pahang.

Prinsip perjuangan Kanang tu suba sigi "Agi Idup Agi Ngelaban". Selagi bejuang tu, selagi nya mih anang ngemantaika bendira putih, pantang undur sebedau ajal, biar putih tulang anang putih mata. Sepanjai udah gawa nyadi sedadu tu, Kanang bisi udah terlibat dalam 2 pertempuran besai, Gerak Setia 8/79 di Hutan Korbu (1979) sereta Gerak Khas Setia 1980 ba kawasan Tanah Hitam, Perak.

Maya Gerak Setia 8/79 tu mih sida platun Kanang ulih ngalahka sida komunis dalam misi nya lalu dia Kanang udah nimbak mati 2 iku komunis sereta nyelamatka siku kaban iya ti bakal teruk. Taun 1980, Kanang lalu dianugerahkan Pingat Keberanian Kedua Tertinggi Negara iya nya, Panglima Gagah Berani (PGB).
Maya Operasi Gerak Khas 1980 ba kawasan Tanah Hitam ti dikira Kanang siti peristiwa paling bersejarah mih dalam pengidup iya. Operasi maya nya digaga ketegal siku bala pengelikun menua udah nadai ba kawasan nya lalu sida dikerah menjejak lalu ngapuska bala munsuh tu. Bisi datai 11 ari bala platun sida Kanang tu begigaka alai munsuh lalu maya tetemuka alai munsuh, sida bertempur lalu naka mih peluru munsuh mansa nyau beterubuh bakaka ujan, enda nemu ngetu.

Maya nya mih Kanang ti sigi udah benung bakal kena timbak, mansang nulung nyelamatka kaban iya ti udah cedera teruk lalu udahnya mega kena 3 agi tembakan peluru munsuh ngujungka iya lalu enda sedar agi. Maya dianjung ngena bilun engkabang, sigi kira udah kritikal amai bakal cedera ba Kanang tu. Bisi seminggu Kanang koma ba sepital besai KL lalu udah iya ngeleda, Kanang dirawat nyau ka datai setaun ba sepital nya. Teringat mega cherita, Kanang nusi pasal pejalai iya ba menua siti maya iya benung koma nya.


Bala sida ka meda pendiau tudah Kanang sigi enda nyangka ia tau ulih selamat. Ari pemerani Kanang tajapan udah bakal, tang mansang nyelamatka bala platun ti cedera nya mih iya lalu dikurniakan siti da agi anugerah tertinggi, Anugerah Seri Pahlawan (SP) lalu nyadi renjer keterubah iya nerima pingat tu. Udah nya Kanang nerima mayuh pingat, enda ngira ari Angkatan Tentera Malaysia tauka Kerajaan Negeri Sarawak. Lalu tiap kali Ari Pahlawan, bala sida iya veteran sedadu tu kelebih agi Kanang Anak Langkau, enda tinggal enggau menghormati sida ti udah nadai.


Maya interview Kanang taun 2007 tu suba, sigi meri tabi puji mih enggau iya laban pemaruh ati iya deka bekunsi pengalaman sereta nyaup semua pengawa kami, ngujungka penggambaran dokumentari "Kanang Anak Langkau" bejalai enggau mujur. Ari menua iya Kerangan Manuk kin, sampai ba Melaka, Perak, Pahang enggau Johor kin pejalai kami begigaka bala sereta alai Kanang udah gawa lalu tiap nya diatur sereta digaga enggau lanchar, enggau bantu ti diberi iya.

Ujung taun tu tadi, sempat bepansa enggau Kanang seduai bini sereta siku ari uchu iya, ba pasar Serian dia sebedau sama mupukka Sri Aman. Sempat betabi lalu betanyaka berita. Ngarapka aya Kanang semampai mujur gerai lantang sereta meruan dikenang dalam pengawa iya kelebih agi maya dalam sama ngemataka pengelikun menua kitai.

Kanang Anak Langkau, "AGI IDUP AGI NGELABAN".
Tau klik Link Menyadi kitai tu ba http://keranjaimanok.blogspot.com/2009/02/kanang-anak-langkau.html

Tuesday 20 September 2011

Kenang ngelansa Batang Panggau Libau di tusun : Richard Changgan


   
Kenang ngelansa Menua Panggau libau ke di gela Lendat dibiau Jila Isang.

Tusut ari Gemuring Gading ( Apai Keling)
Pengada sida tu ari tusut Aki Keling empu (Telichai) jadi enggau (Endu Dara Sia). Seduai tu lalu beranak betelesak ngada ke bala sida Gemuring Gading menyadi bakatu:Sekeda jerita madah ka Gemuring /Gila Gundi Sepit Api bemadi enggau : Gemuring Gading / Gila Gundi/Chang chelawang (Apai Keling) Ketuai bala di Panggau Libau. Retak Dai – bebini ngambi Kelitak Darah beranakka Serapuh( diajar Puntang Raga ngintu jalai pemati). Serapuh mega di padah ke ba jerita iban dulu mai adat bebunuh aripengawa iya ke meli bunuh ari bansa Kantu ngena benung tajau menaga. Berenai Sugi  bejuluk puchung Wa Genali -  beranakka Kumpai Benai Rarat Berenantung,  rumput beranyaut ngaki Wung. Kurung Mayang-nadai temu aku pansik ( Minta ampun). Lalak pala- bebini ngambi Dayang Kumang gasing merengung beranakka Bujang sekuding  Mupung.
Sekeda jerita sida ke tuai mega madahka Gemuring Gading bemadi serta betunggal enggau:
1.       Sang Gima ( Apai Laja)
2.       Senteba ( Apai Pungga)
3.       Sentebai ( Apai Sempurai)
4.       Ribai    (menyadi Gemuring Gading, pindah ke tasik besai nabanka pengembai ubat jedian,  mega enda puas ati ngagai Gemuring Gading lebuh bebagi reta)
5.       Apai Sabit Bekait ( Madi Gemuring Gading, pindah ke langit mit nabanka rarit baku beketan, pemindah iya mega bisi medah kediri enda puas ati setegal Gemuring Gading  enda betul bebagi reta)

Bala ke diau di menua Panggau Libau selalu kena pansa Jerita/Ensera

Gemuring Gading ( Apai keling) bebini jadi enggau Laing ( Indai keling)- beranakka Keling (Manok Biring Sempidan Arang, Keling Aji Berani Tau Serang), Endu Rikok Papan Pelangka (f) & Endu Sipantang Mayang (f) Bujang Tuai buk begundai - ( Pansut ari ubat Guna besai Gemuring sepengudah Gemuring parai, lalu ngembing , ngiring sida Keling, Laja, Pungga, Sempurai, Bungai Nuing  petunggal ngidup kediri)Keling ( Gerasi Nading Bujang berani kempang)- Bebini jadi enggau Dara Inya kedua bali nama   Kumang. Jelai rita ketegal kering, berani sereta  sigat.  Nyadi ketuai orang di Batang panggau Libau  nganti apai iya ke udah parai di pekung penyakit  pedis perut.Kumang – Bini keling lalu bisi madi siku ke parai lulus benama (Kumang lenggang Sebayan jadi mega enggau menyadi tuai keling ke parai lulus Kemping Padi).Jelai rita ketegal bajik lalu pandai nengkebang macham pengawa. Asal iya ari  Gelong Batu Nakong Nyingit Nyingong Nyimbang Nerabang.Ampa Jawa setangga Tali, Bujang Sempiang padi/Kemping padi- Menua iya di Panggau  sebayan.Menyadi tuai sida Keling  ke parai lulus. Jelai rita didinga kitai ketegal bisi nulung kitai iban pugu berani bebatak kayau.Bungai Nuing manok Biring ke disabong mali lenyang- Manuk sabung Keling ( Jampat ringat,  ngembuan ngeli lancham) tang jelai rita ketegal  nulung pugu berani bebatak kayau.Laja (Lau Moa Penyampu Leka Balang Beraang, Laja Sigat Serangkap Panau Jarang, Laja Batek Kelandik Kaban Dayang)- Anak Sang Gima, nyadi manuk sabung keling. petunggal keling empu.Pungga ngipa jalai genting- Manuk sabung keling ti mentas ati taluk ke keling.Sempurai (Muntigerai Lancham Disimbang, Bunga Nuing Manok Biring Disabong Mali Lenyang)- Anak Sentebai, nyadi manuk sabung Keling.Bulan Menyimbang- serumah ba Panggau libau.Endu Perepau Patu Umat, Endu Perunu Tating Sirat, Endu Menyeti long sarat, Dayang Ketupang Bungai Lensat- madi sempurai indu ke numbas iya pemajik.Bujang Sampang Gading (Tuai lemambang di Panggau Libau)-Iya meh tuai lemambang ke ngulu ka orang di menua panggau libau ngereja pengawa pengap enggau utai bukai.Pandak Segatak- Serumah enggau bala di Panggau libau, suah nulung pugu berani iban ngayau.
Indai Lipai- indu ke bangat Jai gamal di menua Panggau Libau. ( Ulun tuai sida Kumang).Kenu ku pengarap asal bansa iban Keling datai ke dunya tu ngarung diri nyadi ular tedung,Laja ngarung diri nyadi ular Kendawang, Bungai Nuing ngarung diri nyadi Ular belalang, pungga ngarung diri nyadi ular meresian tauka ular engkudu (ular meratai iku), Aki Keling selalu ngarung diri nyadi ular Nabau lalu Kumang nyadi ular tedung bulan tauka tedung sinu ngenang.

Bala ari gelong ke suah di kenang lansa jerita enggau ensera begulai pendiau enggau sida di ari panggau Libau:
1. Lulung- Menyadi petunggal Kumang
2.Ngelai
3.Tutong
4.Indai Abang
5.Apai Abang
6.Bujang Sebalu ngenang/Batu Anggung : Tr. orang di Gelong, Apai Kumang.

Orang iban enggau pugu Raja Berani ke di tulung orang Panggau Libau enggau orang Gelung
Sendi belaki diasuh Kumang nepatka laki benama Guang di Enteban ba menua Batang Skrang.

Balang beensumbar Balai Nyabong( Ngembuan darah getah orang panggau Libau) – Anak Pok begulai enggau Kemping padi ari panggau Libau. Ngembuan macham pengaruh baka batu pengansah Batu Mali Lebu, Lelanjang Bungai Nuing , Rajut pengaruh Ribai, Baju di beri apai Sali, di tulung Biku Iman Raja Petara. Iban ketiga kala niri ke Gawai Gerasi Papa. Bisi mega madah ka Balang bisi kena Tulung Ribai, menyadi Apai Keling tauka kena Aki iya empu ari Tasik besai. Mati di bunuh ba Pulau Selalu semak menua sibu. Nguji dibunuh bala Rajah ngena ukum timbak enda mati, ukum gantung 5hari 5 malam, enda mati, di rendam pan enda mati, bisi jerita madah ka iya semadi muka rajut ba tubuh iya baru ulih telih tang enda mati. Semadi ditampal ngena tanah Kuning ba bubun aji nya baru parai. Mati dalam tahun 1866. Bisi jerita tuai madahka Balang enda gayu laban iya ngelanggar jaku tangkan Bungai Nuing lebuh ngemedung ke Panggau Libau.

Berauh Ngumbang– jadi enggau Riti (bisi jerita madahka iya anak beri Kumang enggau lulung ngagai Engga seduai Chala).

Temenggung Simpi-  Iban keterubah dititah ka ornag Panggau Libau nyadi temenggung lalu pulai mai tambai pengayau ari Panggau Libau agi bisi diibun peturun iya di Dusun Sadap, batang kanyau, Kalimantan, Indonesia sampai saritu.

Ayum beensumbar Rimau Badang- Ditulung Balang peturun Kemping padi, bisi ngembuan pengaruh di beri Balang di bai ari Panggau Libau

Charang- Sama mega anak Kemping Padi, lalu bela ngembuan pengering baka menyadi iya Balang.

Linggir Mali Lebu-  Ditulung Kelinah ke di telah Indai Abang, Bungai Nuing enggau Enting Naing.

Orang Kaya Pemancha Dana( Bayang)- di tulung bala ari Gelung. Ditulung bini Simpulang Gana ( Endu Serentum Tanah Tumbuh, Gegaruh niti entara). Ditulung kumang ngena Ilum pinang ba sepiak pah kanan.

Libau/Rentap be ensumbar sumpit lasit tibung temaga. Sumpit mit nyimpakka jerit Bintang Tiga. Labuh ke baruh munuh nyumbuh jelu nyala. Makai nuan Libau, runtuh tanah rentap menua-( anak Ningkan seduai Imbong) di tulung Keling enggau Kumang, ngembuan darah Bunsu Antu, Burung iri enggau darah Sengalang Burung. Ngembuan pengaruh Batu Jerenang di beri Keling.

Pelima Mujah ( Buah Raya)- Anak beri Kumang ngagai Melina. Tulung Kumang enggau Aki Bungai Nuing ke benama Antu Rumbak Belakang.

Nanang ( anak Bayang)- di tulung Kumang ba Bukit Santubung.

Ngumbang berauh Langit (1868)- bisi orang saru ngumbai iyatu sama berauh ngumbang tang ukai. Berauh ngumbang siku agi.

Munan Penghulu dalam ( Nitar Begemung)- ditulung keling ari sumpah bebatak Wi.

Kedu( lang Ngindang)- ditulung orang Gelung ke benama Tutong.
Bantin Ijau Lelayang- Manuk sabung Ngumbang berauh Langit, Ditulung Bungai Nuing ngena chara sumpah laban Bungai Nuing enda meri iya pengaruh. Ditulung ular nabau karung Kumang enggau Lulung. Di pelaba ka orang ketuai menya mati nyadi ular nabau laban tulung orang Panggau.

Tindin “Pimpin Bragah Ngindang”- Ditulung Laing( indai Keling) “tau ka engkerabun munsoh, ke ubat kena nuan matak serang. Nyadi leboh nuan datai ditu tadi, aku baru udah tembu bekusok tujoh kali. Nya alai laban nya,” ko indai tuai orang nya, “tujoh serak tampong-menampong peturun nuan deka tau serang.” Indu nya madah ka diri Indai Keling ngagai iya


Aku minta ampun enti tusut enggau sidi aku tu enda tentu nyentuk, ukai ketegal enggai tang penemu agi pabu, nganti meh aku tembu mansik baru....minta ampun aku.

Pemindah kitai iban di Sarawak ( Mansa Iban ari Entabai) di tulis : Richard Changgan

Penatai kitai iban ke menua Entabai

Pemindah bansa Iban ke Sarwak kitu tau di bagi ngagai empat renggat enti nitih ka pansik aku. Renggat keterubah iya iyanya ba tahun 1800 menya. Ba renggat keterubah tu, bansa kitai Iban pindah ari Kalimantan tauka ari sumatera nepat menua bagi kedua ngelawa Batang Lupar ( nyengkaum Sebuyau, Lingga, Banting, Undup,Skrang, Lemanak enggau Batang Ai empu sereta pati-pati menua Kumpang, Seremat, San, Sukong, Kaong,Pan, Mepi, Jela, Engkari, Telaus, Menyang, Delok, Lalang, Jengin, Lubang Baya enggau Mujan).
         Pemindah tu mega nyengkaum Batang Saribas ( Rimbas, Paku, Layar enggau Padih) sereta sekeda menua pegai bagi kesatu diatu baka Lundu enggau Sungai Sarawak. Nambahka nya mega, menua Simunjan enggau Batang Sadong, pegai Samarahan ke diatu pan sigi udah diwan bansa kitai Iban sebedau tahun 1800.
         Ba renggat kedua, entara taun 1800 ngagai 1850. pemindah Iban ba renggat ti kedua tu nepat ka menua Awik di Batang Krian tauka Kalaka enggau Batang Rajang ( Nyengkaum Sarikei, Binatang tauka Bintangor, Sibu, Kanowit, Julau, Entabai, Poi, Dap,Ngemah,Katibas enggau Melipis). Iban Sarikei enggau Sibu mayuh datai ari Batang Layar enggau Batang Krian. Iban tunga Kanowit, Julau enggau Entabai ketebal agi datai ari Batang Lemanak. Pia mega Iban Katibas suba mayuh ari Batang Ai( Skrang,Lemanak enggau Engkari), Kanyau Lebuyan enggau Emperan kena pegai Kalimantan, Indonesia Borneo ke diatu.

Wednesday 17 August 2011

Jerita Lagenda Puteri Santubong&Puteri Sejinjang ( Di tusun baru: Richard changgan)

NOTE: 
Bisi 2 versi jerita tu di temu aku, 
Versi ke satu : Ngumbai Puteri tu anak Sultan Brunei
Versi ke dua : Ngumbai segi anak petara ari kayangan empu...


Nya alai pemacha, aku nguji meri kitak ke duau-dua versi tu....laban tusah ni bagi ke betul auk!!!

Nitih ke pansik jerita, lagenda Puteri Santubong & Puteri Sejenjang tu ianya  2 iku anak indu Sultan Brunei kelia. Nyadi mayanya suba seduai ia ngelari ke diri ari menua Brunei nitih ke 7 iku menyadi lelaki sida ia, Sa pengudah apai sida ia (Sultan Brunei) dibunuh seraban orang ke enda taluk ke sultan lebih kurang ba abad ke-18 suba.
Sida menyadi ke lari tu menya bisi 9 iku ianya 7 lelaki lalu 2 iku indu. Sida ia ke lari tu menya ko pansik, deka nuju menua Tanah Melayu tang sida ia mesti nyemerai meraka Laut Cina Selatan, nya meh ke ngasuh bala menyadi lelaki ke 7 ikunya lalu baum ninggal ke seduai ia ba endur siti ba menua Kuching ke diatu, ianya ba  Bukit Santubong.
Nya meh ke ngasuh bansa Dayak ke diau di menuanya kelia tekenyit meda 2 iku indu ke chukup ia pemajik temu tak bisi ayan nyengenda ba bukitnya kelia, nya meh ke ngasuh bansa dayak enggau orang di menuanya kelia ngumbai indu dua iku nya anak di turun ke petara ari langit munyi ko jaku laut “Turun Dari Kayangan” lalu di sangka sida ia penyaga Bukit Santubong (lalu diatu di tulis ba lirik lagu Puteri Santubong).
Pengidup seduai ia ari pun suba segi manah enggau pangan diri sampai ke seduai ia enggai beserara. Tang enda mukai-mukai meh seduai ia telabuh jaku bekelakar ke pemajik diri. Laban ke bela enggai alah jamah pemajik pangan diri, nya meh ke ngasuh siku lalu pindah ke bukit sigi ke diberi nama Bukit Sejenjang.
Seduai menyadi tu tadi belaya ngujung ke sanggup bebunuh pangan diri ko jerita. Nya meh Sejinjang lalu malu Santubong ngena alu ko jerita, malas ga sikunya tadi ke benung betenun lalu numbuk Sejinjang ngena belida tenun ia sehari-harinya sampai ke seduai ia sama mati. Nya alai belida Santubong lalu di palu ke ia ngagai pala Sejinjang, nya meh ke ngasuh pala enggau untak Sejinjang teperanchit lalu ngachir nyadi Pulau Kera ke diatu. Bakanya meh penyadi jerita lagenda Puteri Santubong enggau Puteri Sejenjang ke di dinga kitai datai ke saritu.



Versi ke dua : Jerita Lagenda Puteri Santubong dan Puteri Sejinjang

Puteri Santubong enggau Puteri Sejinjang tu 2 iku puteri ari menua petara “Kayangan” ko jerita orang ke tuai menya. Apai seduai ia “ raja Kayangan” ngasuh seduai ia nurun ke dunya ambi ke ulih ngesah penusah orang di mena tu kelia, laban bisi du iti endur ke charut. Tang sebedau seduai ia nurun ke dunya suba, apai seduai ia nangkan jaku enda ngasuh seduai ia belaya takut ke kena pangka sumpah lalu enda ulih pulai baru ke menua “Kayangan”. Enti nitih ke jerita orang bisi madah ke seduai ia diri menyadi saum karung, tang bisi ga madah seduai ia semina petunggal. Lebuh seduai ia ke nurun ke dunya tu suba, diak deh orang di menuanya tekenyit meda senaya terang ke bebendang labuh ari langit ko jerita. Pemajik seduai ia Nampak bendar di tenggau senaya perenching ulih di peda orang di menuanya kelia.
Nya meh ko jerita Puteri Santubong lalu terengkah ba kampung Pantai Biru lalu ngajar orang ba menuanya betenun pua, lalu Puteri Sejinjang terengkah ba kampung Pasir Kuning ngajar orang ba menuanya nyilih padi ngena chara nutuk. Nya meh ko jerita, diau nyamai meh orang di menuanya nadai belaya agi sekumbang seduai ia udah ngajar orang pengidup ba menuanya pengawa diri.
Tang ko jerita, pengelantang enggau penyelap dua iti menuanya enda bangat lama. Ketegal penatai lelaki siku ke di beri nama Putera Serapi bisi manding ke pemajik seduai ia ko jerita. Seduai dua menyadi tu mega bisi tesangkut ati ngagai penyigat gamal Putera Serapi, nya ke ngasuh seduai ia bisi ati sama bela deka ngambi lelakinya ke sulu ati.
Nya meh ke ngejung ke seduai ia sama bela nyimpan ati ke lelakinya ko jerita, tang seduai ia bisi kepapas runding ke pangan diri sama bela enggai alah. Nya meh ke tungkah ia seduai ia selalu bekena ke jaku enda tentu manah ngagai pangan diri ngujung ke seduai ia belaya ninting hari. Bebanding-banding ke pemajik, penemu enggau utai bukai meh seduai ia. Bela enggai alah.
 Lebuh ke ninga Santubong muji diri bajik agi diak deh Sajinjang pedis ati lalu ngayun ke alu ia datai ba kuyu Santubong nya meh ke ngejung ka Bukit Santubong bisi lingkuk sampai ke diatu. Meda ke bakanya, enggau pengering tulang ke bisi Santubong lalu malas ngena belida ia, lalu di achuk ia ngagai Sejinjang. Ujung seduai ia sama mati laban ke balat pedis. Udahnya menua lalu kudi, kilat lalu labuh merentum nyambar tubuh seduai ia ko jerita. Sumpah apai seduai ia Raja kayangan lalu nyadi. Santubung lalu bebali nyadi bukit Santubong lalu Seinjang bebali nyadi Pulau Kera ke nerichir tepelanting. Putera Serapi lalu tusah ati lalu belalai ba bukit ke di sebut kitai diatu Gunung Serapi.

Baka tu meh Lirik lagu Puteri Santubong enggau Puteri Sejenjang ke di gaga ngena leka jaku Melayu Sarawak ke suah didinga kitai sampai ke saritu:
Oh……
Puteri Santubong,
Sejinjang sayang,
Kisah lama, Zaman mensia maya.
Puteri Santubong, Puteri Sejinjang,
Penjaga gunung Negeri Sarawak,
Manis sik ada dapat dilawan,
Anak dak Dewa turun kayangan.
Oh……
Santubong puteri bertenun kain malam,
Oh……
Sejinjang puteri menumbuk padi siang.
Satu hari nya dua kelahi,
Beranuk anuk sik renti-renti,
Seorang madah dirik bagus agik,
Seorang sik ngalah walau sampai ke mati.
Udah lejuk nya duak kelahi,
Lalu bertukuk nya duak puteri,
Sejinjang mengayun aluk ke pipi,
Tebik Santubong sampai gituk ari.
Tapi Santubong membalas juak,
Lalu ditikam batang belidak,
Sampei terkena Sejinjang kepala,
Lalu bertabor jadi Pulo Kera.
Kisah Santubong, kisah Sejinjang,
Asal berkawan jadi musuhan,
Kinik tuk tinggal jadi kenangan,
Pakei ingatan sepanjang zaman.
Ari aku…Terima kasih……………..arap ke sapa-sapa bala menyadi ken emu agi kisah jerita tu, aku minta ampun enti nyema bisi enda betul di tusun aku ditu.