Wednesday 23 March 2011

Jerita Asal Iban Nemu Bekalingai (Bepantang – Tattoo)

TErubah Bansa Iban Nemu Bekalingai (Bepantang – Tattoo)
MENYA bisi kitai Iban siko ke benama Gendup. Kenyau ari agi biak iya endang penyumpit bendar. Iya suah bendar bemalam dalam kampong, ba lubang batu, di puchok kayu enggau sabelah endor bukai ke manah endor iya nat ka diri dalam babas leboh iya kelalu jaoh udah tapejoh nyumpit. Iya mega endang orang ke berani ngelaban malam, enda takut ka hari jai tau ka ular-embayar, jelu-antu ke tau nganu kitai dalam babas.
Nyadi sakali iya kelalu jaoh tapejoh nyumpit, nyau enda nemu pengelama diri ke udah bejalai. Kepuas bejalai dalam babas dia iya tak rembus ba pendai orang, lalu tepeda ka indu siko mandi. Apin Gendup sempat ngangau alai indu nya lalu nyapa.
“Lalu Gendup, lalu enggau aku mandi dulu,” ko indu nya.
“Nama kebuah enda lalu,” pia ko Gendup, ngengkah ka ma iya lalu sama mandi enggau indu nya. lya alit ati meda indu nya tak nemu nama iya. Udah tembu mandi indu nya lalu mai Gendup niki ka rumah.
“Niki meh Gendup nyereta aku, sida ke lelaki nadai mindah, bisi di rumah magang,” ko indu nya leboh ka mai iya niki.
“Manah endar enti sida bisi di rumah magang,” ko Gendup.
Nyau semak kaki tangga, dinga Gendup tak bakasetik-bakasetok munyi utai dalam rumah orang nya. Iya enda nemu belaba ka pengawa orang ke bengat bakasetik ngemalat nya.
“Nama pengawa orang di rumah dia?” Ko iya nanya indu ke disempulang iya ari pendai.
“Eh, orang ngaga kalingai, orang bepantang,” ko saut indu
nya.

Seduai pen lalu niki ka rumah. Nama agi meda temuai niki, orang lalu bakaraoh ngasoh dudok. Tang iya madah ka diri lalu enggau indu nya ka setak ka dulu. Datai ba tengah Rumah, indu nya lalu tama ka bilik. Gendup lalu ngait ka ma enggau duku iya ba tandok rusa ke ba tiang. Apai tuai orang ba ruai dia lalu nudok ka iya. Gendup pen lalu dudok nunga apai tuai orang nya. Peda iya nyau genarau tuboh apai-tuai orang nya penoh laban kalingai.
Udah badu makai lemai nya sampal bendar orang sarumah, enggau indu enggau anembiak, begulu ka Gendup. Udah nanya ka menoa, orang lalu nanya ka pejalai, laban iya bengat nadai kala udah rembus udah ngebus ba menoa nya. Gendup madah ka diri pejalai lantang. Ninga iya pejalai lantang, sida lalu bungah. Dia sida ke bujang madah ka diri deka ngaga kalingai ka Gendup, dikena ngingat ka iya ke baru rembus. Tang Gendup apin madah ka diri deka, nyangka tak pedis dipantang, ninga munyi orang ti bepantang nyau bakasetok leboh iya baru datai tadi. Malam nya sida ketuai lalu madah ka Gendup bagi kalingai ke diengkah ba tuboh, baka ba rekong, bau, lengan, pah, belakang enggau endor bukai. Orang mega lalu madah ka pasal tegulun ngagai iya.
Tegulun Design by Augustine Anggat Ganjing - Basic Iban Design
Tegulun Design by Augustine Anggat Ganjing - Basic Iban Design

“Tegulun enda tau digaga ngapa enti kitai nadai dengah,” pia ko orang madah ngagai iya.
Nyau rindu ninga sida berandau ka pasal kalingai, hari siti baru iya madah ka diri deka dipantang sida. Nya alai sida ke bujang lalu berengkah ngaga kalingai ka Gendup. Tiga hari berunggu sida mantang baru tembu. Nama agi, nadai utai ngemanah nya kalingai ba sebelah tuboh Gendup, orang ga endang landik, bengat tak penatai kalingai. Bentara ka hari udah nya, kalingai iya pan udah ga gerai magang, dia iya madah ka diri bisi ati deka pulai ka menoa, tang iya enda nemu jalai pulai. Apin Gendup pulai, apai-tuai orang nya lalu madah ka nama diri ngagai iya.
“Nama aku Selang Pantang,” ko iya. “Bala kami tu Antu Pantang magang. Nya alai laban nuan, Gendup, terubah mensia datai ba rumah kami nuan mega dulu digaga ka kami kalingai. Lalu nadai orang bukai nemu ngaga pantang enti enda ari ajar nuan enggau peturun nuan jemah ila,” Pia ko jako Antu nya bejako enggau iya. Udah nya iya lalu madah ka jalai pulai ngagai Gendup.
Datai di rumah orang bela ngenong magang medah utai tak begenarau chelum sabelah tuboh Gendup. Iya lalu becherita ka diri ke diau ba rumah sida Antu Selang Pantang, kenyau ari iya ke rembus ba pendai lalu betemu enggau indu mandi. Ari ajar Gendup nya meh pun Iban nemu begaga ka kalingai ba tuboh.

Jerita Tindin “Pimpin Bragah Ngindang”

Jerita Tindin “Pimpin Bragah Ngindang” Mungkal Menoa Batang Paku, Saribas.
Nyadi Tindin ke bejulok “Pimpin Bragah Ngindang” tu anak siko tuai Iban ke benama Chaong. Chaong tu mega siko tuai Iban ke jelai bendar nama matak bala pindah ari Batang Ai lalu mungkal menoa di Batang Skrang nitih ka singkang tuai-tuai bukai ke dulu agi ari iya. Chaong bebini ngambi indu siko ke benama Lantong. Lantong tu mega anak tuai Iban ke benama Lau Moa ke bebarita mungkal menua Nanga Skrang. Lau Moa tu anak tuai Iban Remun ari Nanga Sadong ke benama Numpi seduai Rembia Bunsu Patin.
Tusut penatai Chaong:

Telichai x Endu Dara Sia (f) = Si Gundi (Apai Keling), Lalak Pala, Kurong Mayang, Retak Dai (Apai Serapoh), Bremai (f), Sugi & Belangkat x Gadoh = Remias (f) x Pateh Ambau = Pateh Irie x Nain (f) = Nunong x Lampai (f) = Chaong.

Sabedau Tindin matak bala iya pindah mungkal menoa Batang Paku, sida iya diau di Tembawai Kelang, enda jauh ari nanga Sungai Enteban, pati sungai Batang Skrang. Sida iya ngemeran ka pengawa bumai betaun, betanam betupi enggau begiga sabelah kampong puang serta berikan sabelah sungai dalam kandang menoa sida dia.
Mimpi Tindin “Pimpin Bragah Ngindang”
Nyadi leboh iya diau dalam Batang Skrang, Tindin bisi mimpi, lalu mimpi iya munyi tu:
Nyadi dalam mimpi iya, Tindin asai ke bejalai nengah jalai besai bendar. Nyadi apus jalai nya dititi iya, dia iya asai ke rembus ba jalai besai siti, ke alai iya meda kelakuyang isang maioh bendar digantong orang ba tisi jalai.
Sereta iya meda kelakuyang nya, iya meda orang maioh bendar terudus nurun mandi ka ai datai ari rumah. Udah nya iya nyau asai ke bediri ba tebing ai, ngemata ka bala orang ke mandi.
Leboh iya ngemata ka sida dia, iya meda indai tuai orang siko baru udah badu mandi, baru beselat uban maia umor. Indu nya lalu meda iya.
Ko indu, “Lalu Tindin, ngena endar nuan datai ditu leboh aku baru udah tembu mandi.” Indai tuai orang nya lalu nyurong ka batu perunsut ngagai Tindin. Udah nya iya nyurong ka kerupak pau.
“Kerupak pau tu,” ko indai tuai orang nya nganu Tindin, “tau ka engkerabun munsoh, ke ubat kena nuan matak serang. Nyadi leboh nuan datai ditu tadi, aku baru udah tembu bekusok tujoh kali. Nya alai laban nya,” ko indai tuai orang nya, “tujoh serak tampong-menampong peturun nuan deka tau serang.” Indu nya madah ka diri Indai Keling ngagai iya. Tindin lalu dani, tang batu ubat tadi agi mengkang digenggam iya.
Enda lama udah nya, Tindin mansang ngayau, nitih ka kayau apai iya Chaong. Leboh sida merau ngili Batang Skrang, ari ili Tanjong Lipat kili perau iya enggau perau apai iya Chaong seruran berumpak berari. Enda jauh agi ari Nanga Skrang, leboh sida benong berumpak, alai kemudi perau iya tak kena kait unak melulor ari langit. Unak nya di simpong Tindin lalu putus nyadi batu. Suman bendar baka duri jelai. Diambi iya batu nya, peda iya tinggal tujoh kengkang, ke lalu ditaroh iya nyadi pengaroh.
Malam siti iya bemimpi baru, ke alai iya dipadah ka lndai Keling tujoh serak peturun iya deka nampong-menampong tau serang, nitih ka penyampau kengkang unak jelai ke disimpong iya ngait perau, leboh iya ke mansang ngayau merau ngili Batang Skrang.
Nyadi mimpi iya dua kali nya amat, nitih ka kenang orang ke tuai-tuai menya, laban sereta udah parai Tindin, turun iya ke tau serang katujoh kali, guna, tampun, tusok enggau kabak ke ulih sida nya abis retong leboh rumah Penghulu Kinyih di Beduru, Paku, angus empa api dalam taun 1898.
Tindin betemu enggau Entinggi “Keti Aur Tulang”.
Nyadi di Kumpang, pati Batang Ai, udah parai Nunong anak Pateh Irie seduai Nain, anak Nunong ke benama Chaong angkat enggau anembiak iya pindah ka Skrang, lalu diau di Tanjong Lipat. Nyau ka lama udah parai Chaong, nya baru anak iya ke benama Tindin ke besumber Pimpin Beragah Ngindang angkat ari Tanjong Lipat enggau anembiak iya pindah ka ulu Skrang lalu berumah di Nanga Akop.
Ba rumah tu sida tusah bendar laban siga pendiau dikachau bansa Baketan ke endang udah dulu nguan menoa sabelah nya dia. Sida iya seruran bejaga-jaga ari serang bansa Baketan enti sida nurun ngerja umai tauka begiga di sungai enggau di darat. Sida mega suah bendar mindah ngagai perau leboh malam hari, lalu belaboh di puak ai kena ngelari ka diri ari kachau bansa Baketan ke selalu datai ngachau serta nyumpit sida ngena ipoh.
Nyau kapuas ke merinsa diau dia, Tindin lalu mai anembiak iya pindah baru ngagai endor ke dikumbai Seraka Dua dalam Tebat, pati Batang Skrang. Sakumbang sida ke diau dia, bakanya mega penusah sida laban agi siga Baketan. Sida pindah baru ngagai nanga Enteban lalu berumah di Meram. Sakumbang diau ditu sida pen udu amat ga siga Baketan. Laban nya sida pindah kulu agi, ngulu Enteban lalu berumah di Batang Galau. Leboh iya bumai di Ulu Galau Wong, ba tanah ke dikumbai Sungai Lungun, Tanah Degum, nya baru sida nadai agi dikachau munsoh. Tang deh leboh tu enda mukai-mukai rumah Buau Nyada, menantu Buau Lembu di alah ka munsoh ke datai ari Sebuyau betuai ka Chagik. Nama Buau Nyada ka bendar iya nya Maling.
Nyadi bala Sebuyau ke ngalah ka rumah Maling nya enda lalu ngalah ka rumah Tindin. Kabuah sida enda ngalah ka nya, ko kenang orang ke tuai, laban Bunga Nuing udah ngentak ka ragai sakayu kena malepa rumah Tindin ari peda mata munsoh.
Nyadi sakali, leboh ke agi diau di Ulu Enteban, Tindin manjok burong ngaki umai iya di Bukit Ensanga antara ulu Enteban enggau ulu Buai pati Padeh dalam Layar. Leboh iya ngabas panjok pagi siti, peda iya mata panjok disintak ka orang papong kayu magang. Dua tiga pagi udah nya, leboh iya ngabas panjok, agi ga orang beduan iya chara nya.
Nyau kapuas bakanya, malam siti iya lalu bemalam ngipa orang ke beduan iya. Agi urap hari, leboh iya ngabas panjok, iya lalu betemu enggau orang siko benong ngumpol burong ulih panjok iya. Orang nya tadi lalu nganti burong enggau papong punggu. Meda ulah orang nya ngachau panjok iya, Tindin lalu numbok iya enggau beruak, tang enda kena. Seduai lalu sama bebalas numbok pangan tang sama enda kena.
Nyau ka leju seduai udah betumbok, seduai iya lalu barekak. Nyau lendat babas ba sabelah nya dia bekau seduai iya barekak, bedau ga seduai talah ka munsoh diri. Meda bakanya, Tindin seduai Entingi lalu nyabut duku seduai iya lalu barengkah bepantap. Nyau kelama seduai udah bepantap, enda ga seduai iya talah ka munsoh diri.
Leboh ka ngetu bepantap, dia Tindin lalu nanya ka nama munsoh nya. “Sapa gelar nuan unggal munoh ular? Sapa gela nuan unggal munoh sawa? Nama julok nuan unggal munoh sambok?” ko tanya Tindin.
Orang nya lalu nyaut, “Aku tu Entingi bejulok Keti Aur Tulang, tuai Baketan Paku ke diau di tuchong bukit Saban Tinggi kadiri nadai nenjang,” ko iya.
“Nuan deh, sapa gelar nuan?” ko Entingi.
“Aku tu meh Tindin begelar Pimpin Bragah Ngindang, tuai Iban Nanga Skrang.” Ko Tindin.
“Enti munyi nya badu agi tua bebuti unggal,” ko Entingi nganu Tindin, “tua bedau temu talah ka pangan, laban tua sama sareta nyilak ka kibong Kumang.”
Sereta Entingi udah nyebut jako nya seduai sama-sama nyeliah nyurut ka diri ari pangan lalu sama pulai ka rumah diri.
Enda bengat lama udah nya alai Tindin mai anembiak iya ngayau ngalah ka rumah Entingi dalam Paku pati Saribas di tuchong bukit Saban Tinggi. Nyadi rita sida Tindin ke deka ngayau jampat bendar kena dinga anembiak Entingi. Laban nya iya lalu ngumbai anembiak iya baum. Bala anembiak Entingi iya nya Baketan Kampong enggau Baketan Temuda. Reti nya, bansa Baketan ke enda bumai enggau sida ke bumai. Udah datai samoa bala Baketan, Entingi lalu mai sida berunding nan ka menoa diri ari langgar Iban ke datai ari Skrang.
“Aku,” ko Entingi, “bisi ninga rita Tindin tuai Iban ari Skrang udah ngempuru ka bala deka nyerang bansa kitai dalam Batang Paku enggau bala besai. Nyadi aku ke ngempuru ka kita maioh tu kitu bakanya ga, deka mai kita berunding ka jalai kitai nan ka menoa tu ari langgar Iban. Nyadi Iban maioh tuboh, kitai mimit, nya alai kitai ngelaban sida enda tau enda enggau chukop akal. Aku sayau bendar ka menoa tu,” ko Entingi, “laban ditu semak apong, maioh pantu asal, sereta enggau tanah manah bendar. Nambah ka nya ko iya, di menoa tu ikan enggau jelu maioh bendar.”
Ninga jako Entingi munyi nya Agan tuai Baketan ari Nanga Gelu Penuan di Ulu Paku nyaut. Ko iya, “aku nadai runding maioh, dibai kita ngansak ka munsoh deka, dibai nan ka menoa ba menoa kitai empu pen deka. Semina utai dikenggai aku nya nyau menoa dirampas orang enti kitai enda ngelaban.”
Udah Agan bejako nya baru Entigu tuai Baketan Kampong di Ulu Paku lalu bejako, ko iya, “aku nadai meh panjai penemu, tang nitih ka runding kita maioh. Nan ka indu anembiak ba menoa kitai empu ditu aku deka, dibai ngansak ngagai menoa munsoh pen aku deka. Semina utai dikenggai aku,” ko iya, “rari ninggal ka menoa enda ngelaban.”
Ninga jako samoa tuai sida udah satutok magang, Entingi lalu bebai sama nyikap diri mansang ngansak ka munsoh. Bala Baketan enggau iya ngayau anembiak Marjuong ari Ulu Bu’ut, anembiak Marjillan ari Ulu Serudit, anembiak Bangkit ari Paku Tengah, anembiak Agan ari Nanga Gelu Penuan enggau anembiak Entigu ari Ulu Paku. Sida nurun bedarat ngili Paku lalu ngulu Sekundong enggau ngili ka Pasa ngulu ka Layar. Datai di Nanga Padeh sida lalu ngulu Padeh lalu betiki ngulu ka Geraji mansang ka Skrang.
Nyau ka lama udah sida bejalai datai sida ba Kayu Ukir ba empelai tinggi bandir dia sida besatup enggau bala Tindin. Sida lalu bamok betumbok enggau seligi enggau sangkoh. Balat bendar sida belaban tang nadai talah ka pangan.
Nyau ka lama sida udah belaban alai Entingi ngangau ko iya, “O isan Tindin, ngetu dulu kitai bamok.”
Ninga Entingi ngangau ka iya isan, Tindin lalu nyaut nanya ka kabuah iya ngumbai iya isan. “Kati nuan bisi anak bujang alai nuan ngisan aku?” ko Tindin.
“Bisi,” ko Entingi. “Kati nuan deh bisi anak dara?” ko iya.
“Bisi,” ko Tindin.
“Enti munyi nya manah tua anang agi belaya, manah tua lalu bejadi anak tua belaki bebini,” ko Entingi, “awak ka laya tua abis.”
Ninga jako Entingi, lalu ko Tindin, “enti nuan deka bejadi anak tua, aku pen deka ga enti nuan deka ngisi derian pinta aku.”
“Nama derian pinta nuan deh?” ko Entingi.
Tindin lalu madah ka diri minta derian palit mata pala sigi engkabai tutop enggau guong kategal seduai betampil ari dulu udah bebunoh. Entingi madah ka diri deka ngisi derian nya, tang maia iya kia ka baru nganti peranama bulan ke deka datai.
Tembu jako nya, sida ari sapiak-sapiak sama mulai ka diri. Tang bangkai Bikup ke parai bamok lalu dibai Baketan pulai lalu ditumbak ka sida di Bukit Bikup antara Ulu Sekundong enggau Ulu Serudit enda jauh ari tinting antara menoa Paku enggau Layar.
Apin lama udah pulai nya, Entingi mai anembiak iya ngayau ngiga pala munsoh kena ngisi derian palit mata pinta Tindin. Pulai sida ngayau peranama bulan nya baru iya mai bala iya nganjong derian ngagai Tinting Kayu Ukir, empelai tinggi bandir, pah bukit Ensanga antara Ulu Buai enggau Ulu Enteban, alai Tindin enggau anembiak iya ke nganti nitih ka semaia.
Datai sida din bala Tindin endang udah nganti. Udah sida tembu besurong ka derian, bala Entingi pen lalu enggau Tindin ngagai rumah iya melah pinang Rinda anak dara Tindin enggau Demong anak bujang Entingi. Udah tembu melah pinang Entingi lalu mai menantu iya pulai ka Paku nitih ka endang adat melah pinang bejadi bansa Dayak Iban belaki bebini. Pia mega nunda derian palit mata tu, dudi ari tu enti sema tuai-tuai bejadi anak sida belaki bebini ari dulu udah bebunoh, sida minta derian palit mata.
Nyadi ari Tindin (Iban) seduai Entingi (Beketan) ke udah berisan, ari nya mega pun bansa dua bengkah tu betampil enggau diri sama diri. Derian palit mata dikena seduai betampil, laban udah bekau bebunoh, iya nya antu pala sigi engkabai, nitih ka adat Remi jadi enggau Damu.
Apin lama udah bekau melah pinang tu, Tindin lalu nemuai ngagai isan iya Entingi ka Batang Paku. Datai iya din, Entingi lalu mai iya nemuai meda ka menoa Paku, Samu enggau Anyut. Sakumbang seduai ka bejalai meda menoa Tindin lalu dibai Entingi betemu enggau Agan tuai Baketan Paku Tengah, betemu enggau Entigu tuai Baketan Kampong di Ulu Paku. Rindu bendar ati Tindin meda pemanah menoa. Iya lalu madah ka ati diri ngagai Entingi deka pindah ka Paku enti Entingi enggau tuai Baketan bukai deka nerima iya enggau anembiak iya kia.
Ko saut Entingi, “Manah bendar enti nuan sama deka diau ditu, laban menoa agi maioh puang.”
Ninga saut isan iya Entingi, Tindin lalu mulai ka diri ka Skrang ngambi anembiak iya pindah ka Paku.
Tindin Mai Bala Pindah Ka Paku.
Udah anak indu Tindin ka benama Rinda diatur iya belaki enggau Demong, anak tuai Baketan Paku ka benama Entingi “Keti Aur Tulang”, Tindin enggau anembiak iya angkat ari Tembawai Kelang dalam Sungai Enteban lalu ngili sungai Enteban nyentuk ka nanga. Ari nanga Enteban sida lalu ngili Batang Skrang terus ka nanga. Ari nya sida ngili Batang Ai alah datai ba nanga Batang Lupar. Ari nanga Batang Lupar, sida lalu nyemberai nuju nanga Saribas meraka tasik China Selatan nyentuk ka datai ba nanga Layar. Air nya sida lalu mudik Saribas alah datai ba nanga Paku lalu mudik Batang Paku, ke alai sida lalu diau ba endur sabengkah ke dikumbai Penggan, enda jauh ari pasar Spaoh ka diatu. Sida ngenduh dia enda lama, laban deka ngiga endur tanah ke manah agi ari nya.
Udah diau dia enda lama, sida angkat baru ari nya, lalu nepat endur sabengkah agi ke dikumbai Lubuk Brutan. Diau dia pan enda ga sida lama ke alai sida lalu angkat ngagai endur ti dikumbai Tanjung Melanyut. Ba endur tu baru sida entap agi pendiau, ke lalu ngujung ka Tindin empu ke nyau udah tuai bendar kena sakit, serta lalu parai dia. Iya lalu ditumbak ka kena mungkal pendam ba banchak Nanga Beduru, iya nya ari saberai rumah orang Beduru ka diatu.
Nyadi Rinda seduai Demong beranak lima iko ti benama Kelimbang, Kalanang, Bundak, Jawai enggau Bakak. Nyadi Jawai parai dara lalu dilumbung ka Demong ba atas lubuk Sinjan kira sapenikam penyauh ari nanga Matop. Leboh sida Demong berumah ditu, Rinda beranak ka Bakak. Tiga malam udah Bakak ada, dia rumah sida kena pangka ka kabut kudi kesa ti ngasoh rumah sida rebah dia. Rinda ke benong bekindu kena kepit kasau indu ke kena tinggang batang menuang rebah. Demong nyau kasak-kasak enda nemu chara ngidup ka Bakak ka agi mit bendar. Nyau kelama iya berunding, dia iya lalu ngaga perau Jong siti ka alai iya nyimpan anak iya Bakak ke lalu diperarat ka iya ba ai Paku serta dikajang ka iya enggau pua kumbu. Jong nya tadi lalu rarat kili ke lalu mansa ulun Demong empu ka benama Surit seduai Lugit ke ngibun kebun tarum sida di nanga Letong enda berapa jauh ari nanga Matop. Meda jong rarat serta bekajang ka pua kumbu, seduai iya lalu ngapong jong nya. Peda seduai iya tak bisi anak mit dalam jong nya, ko seduai iya bejako kadiri, “kada enda anak tuan tu wai? Manah tua ngidup ka iya,” ko seduai. Udah nya seduai lalu ngidup ka Bakak ngena ai tebu enggau ai asi. Rinda tu tadi lalu ditumbak ka ba pendam banchak nanga Beduru sama begulai enggau apai iya Tindin.
Angkat Demong ari Tembawai Kudi Kesa, iya lalu matak anembiak berumah ba Nanga Letong. Leboh iya ka berumah ditu, anak dara iya ke benama Jawai mati lalu dilumbong ka iya ba bukit atas Lubok Sinjan, ari ulu Nanga Matop. Laban penusah dua kali tu, Demong tusah bendar ati. Udah parai Rinda, apai Demong ti benama Entingi ‘Keti Aur Tulang’ angkat pindah enggau Baketan bukai ngagai Kanowit.
Laban penusah dua kali tu, Demong tusah bendar ati. Iya lalu berunding deka nemuai ngagai apai iya di Kanowit. Lebuh penemuai iya sakali tu iya lalu ngetu di Julau lalu bebini indu Baketan siko ke benama Lemia ke enggau iya beranak enam iko. Enggau Lemia iya beranak lelaki magang. Sida nya Sabungkok, Sepatin, Sangkerang lalu iya ke biak nya Senaun. Samua anak Demong enggau Lemia jadi Baketan magang. Leboh nya, anak iya ke benama Kelanang udah jadi tuai matak anembiak iya berumah enggau bumai betaun ngulu Batang Samu.
Leboh Demong benong kundang kuit ari Kanowit ka Paku ngundang bala anak dulu enggau anak dudi iya, bisi tuai Iban siko benama Rusak lalu berumah di Nanga Skundong. Nyadi Rusak tu jadi enggau Tarra anak Manang Duau, anembiak Kelanang ke diau di ulu Samu. Apin lama seduai udah jadi, seduai pan lalu sarak. Udah seduai ke sarak, dia adi Tarra ke benama Belau pan mansut ka kandung lalu ngambu Bakak. Bakak enggai diambu iya lalu pia mega bala menyadi Bakak bukai enggai ka Belau magang. Nya ti ngujong ka Manang Duau diburu sida ari Ulu Samu.
Laban laya nya, Manang Duau angkat ari ulu Samu deka rari ka meoa bukai enggau bini anak serta bebai ka reta tengkira. Leboh iya datai di Skundong, dia sida Manang Duau lalu betemu enggau Rusak ke benong beban perau ke lalu nanya ka kabuah sida bebai ka udok-manok baka ke deka rari. Manang Duau lalu madah ka diri kena buru sida Kelanang ari ulu Samu kategal anak dara iya Belau ngandong ngambu Bakak. Ninga jako Manang Duau munyi nya, Rusak enda ngasoh iya mindah jauh, tang ngasoh iya diau ba menoa iya di Nanga Rembai, iya nya Luban, enti iya deka mayar tasih menoa. Manang Duau madah ka diri deka mayar tasih menoa. Iya lalu nanya ka penyampau tasih menoa ti patut dibayar iya ngagai Rusak. Rusak minta sigi rusa, tang sigi alas aja dibayar lalu sigi alas enda dikeluar, laban Rusak agi deka enggau bempu menoa Luban. Nya alai Manang Duau lalu semina mayar satengah nyawa tasih menoa aja ngagai Rusak. Sakumbang hari nya, Manang Duau lalu diau di Luban lalu ditampong peturun iya datai ka saharitu.
Ari Ulu Samu Kelanang lalu berumah di Nanga Letong. Lepas nya, sida angkat baru lalu berumah di Tanjong Kundong. Leboh sida diau ditu, dia sida bisi kena tegah bansa Seru leboh sida ngembuah entawa di nanga Anyut. Meda munsoh bisi ngapoh menoa, sida lalu pulai kili ka baru lalu diau di Nanga Letong baru. Leboh sida diau ditu ke dua kali, alai Demong bisi datai ari Kanowit laban iya nyau tuai bendar lalu enggai enda mati ba anak dulu iya di Batang Paku.
Leboh pemulai iya ke serak tu, iya mai ulun lapan iko ari Kanowit. Datai sida di Awas, sida lalu dibai Demong ningkuh batu sigi ke lalu dibai sida ari endur nya ngagai ili Nanga Entaih, enda jauh ari Nanga Awas di Ulu Krian. Batu nya lalu ditanam Demong dia. Lebuh ke nanam batu nya dia, ko Demong bejako “Tu meh antara pemakai anak dulu enggau anak dudi aku. Anak dulu aku ari Paku tau makai menoa ari Paku terus ka Kanowit, tang bala anak dudi aku ari Kanowit enda tau ngelui batu tu makai menoa tunga ka Paku, semadi meh sida sama deka bechampur pemakai enggau diri menyadi, nya barang ko sida iya dudi hari ila”.
Angkat ari nya, sida lalu datai di Paku. Demong lalu diau ba anak iya ke benama Bakak ke bensumbar “Asu Rangka Ngeribang Tulang”. Angkat sida ari Nanga Letong, sida lau berumah di Nanga Pejok ke alai sida bisi kena sakit angat ti ngasoh sida maioh parai. Kebuah menoa sida angat baka nya, keno ko jerita tuai, laban Demong bisi ngaga pintu ari bandir tapang ke lalu diukir iya gambar baya. Udah nya pintu nya lalu dibuai sida ba danau ari ulu Nanga Munan. Danau nya lalu dikumbai sida Danau Pintu datai ka saharitu. Lebuh ka diau ba anak iya Bakak, dia iya kena sakit serta lalu ngujung ka iya parai dia. Iya lalu ditumbak ka kena mungkal pendam Pejuk ke udah endur rumah lama sida. Pendam pejuk agi mengkang dikena datai ka saharitu.
Nyadi semua anak Demong enggau Rinda jadi Iban magang ke lalu diau lalu nurun ka mayuh bansa Iban dalam Batang Paku enggau ai bukai. Ari semua anak iya, ka siko Bakak bebini ka Batang Ai lalu diau di nanga Kumpang. Samua anak dulu Demong diuntung ka iya samua menua tebing kanan mudik kenyau ari nanga Melupa nyentuk ngagai Batu Tanam iya ari ili nanga Entaih. Samua menua nya tadi mengkang diwan peturun anak dulu iya magang enggau sakeda peturun bukai ti sama bekait tampil enggau pangan diri datai ka diatu. Nyadi bala anak dudi iya diuntung ka iya semua Krian tebing kiba mudik lalu trus ka Julau enggau ka Sarikei. Lebuh rambau tu menya, menua Julau enggau Sarikei apin diwan bansa bukai, semina Baketan, Seru enggau Beliun.
Udah parai Demong, Sida Demong lalu pindah baru ngagai Nanga Letong enda lama. Udah nya sida nilak baru lalu berumah ba tanah kepit Sungai Anyut enggau Sungai Paku di Nanga Anyut. Nyadi Bundak enggau anembiak iya bedau diau di Ulu Samu. Udah parai Bundak, menantu iya Jungan nganti iya jadi ka tuai ngiring indu anembiak.
Nyadi Sakali anak Jungan seduai Buran benama Brayun berebut ka dara siko benama Beremas enggau Janang, laban seduai iya sama-sama deka bebini ngambi Beremas. Nyadi sakali seduai iya sama ngayap ngagai Beremas. Janang dulu agi datai dia, lalu leboh Brayun datai, iya meda Janang endang udah dudok dia. Brayun lalu nisil pending Janang enggau duku ke lalu putus dia. Malu ka diri ka diri nadai agi pending sapiak bakanya, iya lalu ngerari ka diri Sebuyau. Datai iya di Sebuyau, iya lalu mai orang Sebuyau ngayau ngalah ka Brayun di Ulu Samu.
Bala Janang betiki ari Matop ngulu ka Ngelai, melunggang Genting Geraji ke endor sida ngetu. Dia sida ngaga semaia nuntong rumah Brayun dini hari.
“Sapa kitai nemu indu manah gamal nya bini aku, kita anang munoh iya, tangkap tau,” ko jako Janang. Iya mega madah ka diri dulu niki ari orang bukai, laban iya deka ngasoh sida sabilik rari dulu. Nyadi jako Janang tu bisi didinga bala Brayun ke matau menoa. Udah sida nemu jako Janang, Brayun lalu lalu terjun ari telanga atap. Udah nyau Brayun seduai Beremas serta orang bukai, munsoh pan lalu niki ngalah ka rumah nya. Rumah pan lalu diruntuh ka sida Janang lalu endor nya lalu jadi ka pendam ke dikumbai Penuan Abis datai ka saharitu. Barengkah ari nya, Iban Sebuyau barengkah bemunsoh Iban Saribas.
Leboh Kelanang, Kelimbang, Bundak enggau Bakak jadi tuai megai menoa Paku, bansa Baketan Temuda endang udah berimba ari Ulu Samu lalu kili naka Lubok Baang. Nyadi Baketan Kampong ke begulai enggau Entigu di Ulu Paku enda bumai, tang idup ngena jalai ngasu beburu di sabelah kampong. Nyadi Iban ke endang idup ari bumai betaun seruran berimba bari-ari ngaga temuda ari Nanga Samu alah nyatup rimba Baketan naka Lubuk Baang. Kira dua peturun bala Iban, udah mati bala sida Kelanang, Kelimbang enggau Bundak agi nadai atur tanah dipumai. Tuboh sida lebuh tu pan apin ga maioh.

Jerita Penghulu Garran “Lembang Batu”



Udah mati Linggir “Mali Lebu”, menantu (enggau akan) iya Penghulu Garran “Lembang Batu” jadi Penghulu dalam taun 1875, megai sakayu Batang Paku. Apin lama iya udah nyadi tuai Iban Paku, dia bisi dua iko temuai datai ari Ulu Rajang. Seduai madah ka ngagai Iban Paku bala Iban di Sut dalam ai Baleh agi balat ngelaban perintah. Ninga nya Garran lalu mai Du enggau bala bukai enggau iya kayau anak nyerang bala Iban ke ngelaban perintah di Sut.Nyadi bala manok sabong ke bisi enggau iya leboh kayau tu nya Kandau apai Limbak, Kadam seduai menyadi iya Mambang, Lambor apai Nyanggau, Saan seduai menyadi iya Mula, Du, Malina apai Mundat, Enggu apai Genilau enggau Unggang “Kumpang Pali” ari Entanak.
Sida angkat ngena perau pengayau besai siti, mansa Sibu lalu nuju Nanga Ngemah. Datai sida ba kubau perintah di Nanga Ngemah sida lalu bemalam dia laban endang udah jauh lemai.
Tumu pagi siti, Garran enggau manok sabong iya lalu niki ngagai opis perintah dia. Sida minta diri betemu enggau orang ke diasoh perintah nyaga Kubau nya. Tuan ke nyaga kubau nya lalu nanya ka penatai sida. Garran lalu madah ka sida datai ari Paku deka ngalah ka munsoh dalam Sungai Sut ke agi ngelaban perintah Raja. Tuan ke dia lalu madah ka Raja bisi udah berunding ngasoh Linggir “Mali Lebu” nyerang menoa nya. Iya lalu nanya enti sida Garran ngelala Linggir. Kadam lalu nyaut (laban Garran enda tau nyebut nama mentua iya Linggir) madah ka Garran nya anak menyadi serta menantu Linggir empu. Ninga saut Kadam, Tuan ke nguasa kubau nya lalu nanya enti Garran bisi udah kala ngulu Ka orang ngayau sabedau tu. Kadam lalu nyaut madah ka Garran endang teleba ngulu ka orang ngayau. “Enti iya enda kala ngulu ka orang ngayau, tentu kami enggai nitih ka iya,” ko Kadam nyaut. Ninga nya, Tuan nya lalu ngasoh sida betemu enggau iya baru pagi siti.
Tumu pagi siti, Garran enggau bala iya lalu niki baru betemu enggau Tuan nitih ka janji sida. Leboh ka betemu kali kedua tu, Tuan ngemendar ka sida nyerang sabuah rumah panjai Iban dalam Sut aja. Tang iya enda ngasoh sida munoh bala indu enggau anembiak. “Enti kita bisi tetemu ka sida tu, kita tau nangkap sida lalu mai sida pulai ngagai menoa kita,” ko Tuan dia. Tuan nya lalu ngasoh sida angkat mudik kulu pagi siti.
Tumu pagi siti sida Garran lalu mudik kulu lalu masok Nanga Sut. Dia sida ngetu laban sida semina tau ngalah ka sabuah rumah munsoh aja ke semak Nanga Sut. Sida lalu berengkah ngaga palan ke endor sida bemalam serta ari endor bala manok sabong ngikup rumah munsoh.
Lemai nya sida lalu baum ngator bala ke ngemata ka munsoh. Garran lalu ngasoh Kandau besuar kulu ngena perau mit iya. Enda lama udah nya peda Kandau datai baru ngasoh sida sedia nyerang munsoh ke deka datai ari ulu ngena sabuah perau mansa sida dia. Ninga nya, Garran lalu ngasoh sida sedia negah munsoh ke datai nya ngena perau pengayau sida.
Leboh sida mudik deka nempoh munsoh, nyau ka semua munsoh ke enda ngadang muai diri ke dalam ai ngerari ka diri. Taja pia, bala sida Garran sempat munoh serta nangkap sakeda sida. Leboh ka begau dia, Lambor bedengah siko lalu nangkap siko, Kandau bedengah siko serta tangkap siko, Mambang nangkap siko, sida bukai semina bulih dengah siko aja semina Enggu, Kadam enggau Munjie.
Enda mukai-mukai, pulai sida ari Nanga Sut, sida lalu ditan ka perintah di Sibu laban ko perintah, Garran nadai minta pamendar ari sida ngayau. Samoa tangkap sida lalu diambi perintah dia. Datai sida di Paku, agi enda puas ati ka ditagang perintah di Sibu, iya lalu mai bala iya nurun kayau anak baru. Skali tu sida bedarat lalu nyuong tuai Iban dua iko di Kanowit ke benama Ubong seduai Lintong “Moahari” enggau nyerang bala Iban Ibau ke diau ari ili Kapit. Leboh kayau tu, bala Garran bisi bedengah serta bulih tangkap.
Udah ngalah ka Sut enggau Ibau, Garran skali agi mai bala kayau anak ngagai menoa Dayak Maloh dalam menoa pegai Belanda. Leboh sida undor sungai Kapuas, dia sida ditimbak bala soldadu Belanda ari perau. Kategal tu sida lalu nikal mulai ka diri udah sida bulih pala enda bengat maioh. Di rantu jalai, sida betemu enggau Bansa Maloh siko ke minta sida munoh Maloh siko ke benama Sangun. Iya tu mangah bendar enggau sida menoa nya lalu iya endang dipagedi ka bansa Maloh bukai ke diau dia. Iya mega diau kediri di langkau umai iya.
Nyadi tiang langkau Sangun tinggi bendar digaga iya, enda datai julok enggau sangkoh ari tanah. Leboh sida ngelingi langkau iya, Sangun mandang ka mata sangkoh iya ti besai serta panjai. Bala Garran enda tentu berani bediri semak langkau iya nya. Meda nya bakanya, Garran lalu ngasoh Mula nyadi ka api kena sida nepok Sangun keluar ari langkau iya. Meda sida menyadi ka api, Sangun lalu nyikap diri deka nurun ngelaban sida di baroh langkau iya. Datai iya di tanah, iya lalu disatup sida Mula, Juing, Gerijih, Muking, Jugol, Banggai enggau sakeda sida bukai ke enggau dia. Laban Sangun tu endang orang kering serta besai, pedis bendar bala sida Garran deka ngalah ka iya.
Nyau kelama udah nya baru Sangun rari niki bukit atas langkau iya. Garran lalu nitih ka iya enggai ka iya kelalu jauh rari masok babas.
Meda Garran nitih ka iya, Sangun lalu ngetu rari laban iya deka nyatup Garran. Leboh ka bepantap dia, Garran lalu ulih mantap Sagun ba atas pah iya ke ngasoh iya rebah dia enda ulih bejalai agi. Iya semina ulih nyilat ngena terabai iya aja. Garran lalu ngasoh Mula nembu ka Sangun dia. Pala Sangun lalu bai sida pulai ka Paku.
Udah bekau tu, Iban Paku nadai agi ngayau bansa orang bukai kelimpah ari ke nyadi bala Raja ngalus ka menoa.
Penghulu Garran “Lembang Batu” parai di Paku dalam bulan Tujoh, 1900.

JERITA BANTIN "IJAU LELAYANG"



Ketarubah iya Bantin bulih pemerani iya nya ari mimpi asai ka nemuai ngagai rumah sida Keling di Panggau Libau. Datai iya din, iya lalu deka ngerumban ngagai Panggau Keling Aji ke berani tau serang, laban iya keras bendar deka batemu enggau Keling seduai Laja. Tang enda mukai-mukai, Bunga Nuing (Sempurai) tak ngasoh iya enda tau enda dudok ba ruai iya. Bantin lalu dudok dia lalu Bunga Nuing pan nanya ka pejalai iya. Bantin madah ka diri minta pengaroh awak ka iya tau serang. Bunga Nuing madah ka diri nadai ngembuan pengaroh ngasoh tau serang. Iya lalu nyumpah Bantin pemulih reta, lalu rita iya bulih utai deka didinga orang kadudi hari ila. Nambah ka nya Bunga Nuing nyumpah Bantin nadai utai munoh. Datai ka besi pan enda ga munoh iya. Datai ka ngendua hari pan iya bamok enggau munsoh nadai ga iya bisi apa nama. “Umor nuan panjai”, ko Sempurai, “alu saumor nuan deka nyadi manok sabong orang.”Nya alai Bantin amat pemulih reta enggau nyadi manok sabong sida Penghulu Ngumbang “Berauh Langit” seduai Penghulu Imba ti tebilang nama dalam Batang Ai rambau nya kelia (pengujong abad 1800 A.D). Pengachau Di Kanowit
Nyadi leboh menoa kachau di Kanowit menya, Bantin. Allam enggau Kana sama enggau belanggar ngelaban bala Rajah Brooke ti diulu ka Munan “Penghulu Dalam” semak Wong Adai. Tuai Iban bukai mega maioh ngampar mantu iban di Kanowit. Iban ari Batang Ai bisi parai. Kana putus tunjok leboh iya ka ngeluan ka perau Bongkap. Nyadi perau Batu Cheling diluan ka Apai Mayan ari Kanowit.
Apin sida belanggar, dia tuai Iban siko ka datai ari dalam Sungai Merurun ka benama Mantok lalu bejako, “Enti kitai belanggar ari ulu Nanga Merurun, aku enda enggau,” ko iya. Ari ninga jako Mantok nya meh kebuah sida belanggar ba Wong Adai.
Manok sabong Ngumbang ka betu berani nya Bantin, Belayong enggau Pilang. Bala Bantin maioh agi nepan ba perau Bongkap ka diluan ka Apai Mayan ari Kanowit. Serta udah parai Apai Mayan, Perau Bongkap lalu di tinggal ka sida ka agi ulih rari. Semina Bong Peluoi aja agi ulih bai pulai.
Nyadi manok sabong Imba nya Gong, Rengga anak Bantin, Bakat enggau Kanchau. Tang Rengga anak Bantin parai kena rachun tuai Kayan ka benama Anyi Buah, ke datai ari Mendalam, Ulu Kapuas ba rumah Lirong di Ma Suling. Nyadi pati nyawa Rengga nya $60/- ka diletak perintah Belanda ka mesti dibayar Kayan.
Nyadi pugu berani ke ba-ngepan baju subak beujok buok ke tanda sida Raja Berani nya Ngumbang, Bantin, Imba, Bangkong, Kana enggau Baro. Nyadi nama sida tunggol berani ari Emperan enggau Batang Ai nya baka tu:
1. Temenggong Demang “Buah Raya”
2. Temenggong Sandah “Guntor Dalam”
3. Jalal “Pintu Batu, Pintu Petara, Pintu Pudu Antara Menoa”
4. Renggi (Apai Biti) “Keting Nyempal”
5. Asan (Apai Anyom) “Panti Tulang”
6. Simpai “Pintu Tapang”
7. Injak “Bunga Tengang”
8. Anyom Anak Asan “Batu Begitang Nanga Kelawit”
9. Unau “Rimau Badang”
10. Idieng “Lang Bedindang Nanga Pelok”
11. Intu “Patok Nyengok”
12. Serunggang (Unggang) “Antu Gerasi”
13. Layang “Biau Balai Tasau Menoa”
14. Barau “Gong Senuyong”
15. Ngumbang “Berauh Langit”
16. Bantin “Ijau Lelayang”
17. Mugo “Keting Nyempal”
18. Mumin “Kera Kurus Ragau Ragau, Pedang Semiap Pala Nilau”
19. Sumbu “Alun Panjai Chibai Manggum Bulu, Bantai Ka Enggi Dek, Adu Ka Enggi Aku”
20. Rengga (Anak Bantin) “Ambun Belabuh Wong Padong, Asap Melap Nanga Sukong”
21. Kuyah “Langau Nanga Bon”
22. Nam (Anak Bantin) “Ringin Beratong Nanga Bon”
23. Jugo “Burik Menaul”
24. Kana “Ngitar Tanah Dinga Di Pala Wong, Keting Lasah Ngikil Lubang Tumbong”
Jerita ditusoi Pengulu Bantin Empu:
“Tiga taun udah bebaik, bebunoh babi di Lubok Antu, aku pindah ka Ulu Delok lalu berumah di Nanga Lalang. Leboh aku diau dia, bisi iban siko benama Bujal datai ari Badau. Iya tu buta. Pejalai iya endang ati deka ngundang kaban diri ka diau di Kumpang. Leboh iya bejalai kin, iya tesat ngagai umai orang ka alai iya lalu dibunoh orang di Kumpang.”
“Ninga hal tu Perintah Belanda ka megai menua sepiak ka Kalimantan Indonesia, lalu deka ngatur pekara nya ngena adat Iban. Ninga munyi nya, lalu bejako Pateh Jalin, Pateh Lanting enggau Pateh Baning, tuai Iban ari Emperan. Nyadi ko sida, “nitih ka adat Iban menoa tu, enti Iban bisi parai dibunoh orang, bangkai sundang bangkai, darah sundang darah.”
“Orang Emperan, menoa penatai Bujal, lalu begiga ka tuai awak ka bisi matak bala nyerang orang Kumpang. Tuai sida Pateh Jalin. Iya tu endang kitai Iban tang bebini Memaloh lalu nyadi tuai Memaloh mega. Nama bini iya Tumpok, ka enggau iya beranak ka Temenggong Langit. Nyadi nama mentua lelaki iya Dana, endang “Semagat” besai bansa Memaloh din. Reti jako “Semagat” tu Tuai Kampong, ukai sama pangkat enggau orang gelar “Pateh”.
“Nyadi bala Pateh Jalin ka ngayau ka Kumpang lalu di tinggang aku, enggau tuai kami Ulu Ai bukai, baka Penghulu Alam, Imba, Penghulu Baro enggau Kijam. Semina Penghulu Ngumbang enda enggau kami. Jalai kami ninggang enda ngili Batang Ai tang mintas ka Badau. Datai di Kalimantan kami nikal laban Pateh Jalin jai mimpi. Endor kami nikal tu didinga pangkong setawak ari Lubok Antu.”
“Ninga penyarut tu alai Rajah Muda (Vyner Brooke) mudik ka Lubok Antu enggau tuan Resident Owen enda ngasoh Penghulu Ngumbang enggau tuai bukai mantu laya orang Emperan.”
“Kita Penghulu Ngumbang, Barau, Munau, mesti ngukum orang ka bisi enggau ngayau nya sapikul ninting buah rumah,” ko jako Rajah Muda tusoi Bantin.
“Maioh orang ngisi ukom, tang sida ka enggai ngisi nya enam buah rumah, nitih ka pemutus aum sida ba rumah Umping di Nanga Jerangku dalam sungai Betong, pati Menyang.”
“Leboh aum nya mega Kana madah ka diri deka bebalas ka sida ka kena bunoh bala Munan ari Batang Rajang, leboh sida agi diau di Ipoh. Leboh nya bala diulu ka Munan ngamok kenyau ari Lubang Baya lalu ngili ka Batang Ai naka Nanga Kaong. Kana lalu nanya ka sapa bagi sida ka deka ngeluar ka pati nyawa enti sida alah bunoh, alah tanah leboh betempoh.”
“Enggi aku tajau dua igi,” ko Kibong.
“Enggi Aku tajau sigi,” ko Alam
“Enggi aku itong ka tangkap ka tutup enggi kita, iya aku nadai tajau,” ko Baro.
“Aku pan pia meh, ka tutup bisi,” ka saut Jumba
“Laban seduai menyadi iya Abong sama madah ka diri ngeluar ka tangkap magang, nyadi aku empu ngeluar ka tajau sigi.” ko Bantin.
“Imba madah ka diri nadai tajau, tang madah ka sida menyanak endang ati nganjong nyawa enggau seput diri, dulu deka, dudi deka.”
“Nama main nuan enda nyaut deh Ngumbang?” ko Penghulu Allam nanya. “Aku, Engkaboh, enda tau nyerang mungkal orang. Enti rumah aku empu apin retong ditunu munsoh, aku enda tau niri ka bunoh,” ko Penghulu Ngumbang.
“Enda nuan nemu kami kena pungkal Munan di Ipoh?” ko Penghulu Allam.
“Lebu amat kami meda nuan jadi enggau menyadi kami Rabai. Lebu kami ngurong remaung nyaris nyawa, lebu kami nguban ka nabau beliur bisa enti nuan enda enggau kami niri ba bunoh,” ko Ugil.
Angkat Belayong, tak enda bejako, minching baja lalu deka malu pala Ngumbang. Tang laban ka di rara orang bukai nya alai iya enda datai ba Penghulu Ngumbang.
Udah nya, serta udah abis aum tu, orang rumah Ugil enggau rumah Penghulu Allam lalu bedampa beratap ka daun long awak ka nyamai ditunu bala Rajah enti sida bisi datai nyerang kia. Endor dampa sida tu di Nanga Menyang.
Nyau deka matah taun nya (ditusoi Bantin ngagai Rajah Charles Brooke), alai indu anembiak diasoh orang ke tuai rari ngagai rumah aku ke ba Bila Dua di Nanga Lelang dalam Delok. Sakeda rari ngagai rumah Penghulu Baro, lalu bisi sakeda nya belangkau sabelah nya dia.
Orang ke tuai lalu ngupas menalan endor bebunoh di Menalan Ketupong, Ulu Delok, agi melaling ngalih ari Batang Ai, apin datai bendar ba antara menoa Sarawak enggau Kalimantan Barat, kira agi dinga pangkong bendai ari antara menua.
Benong sida ngupas menalan tu alai bisi datai orang mai keresik, tubai, kain indu, bunga jarau enggau papong rutan dikirum ka Maja seduai Julai ari Seremat. Ko pesan seduai iya ba orang nya, “enti Bantin enda nyadi ngayau, tu tubai asoh dempa iya. Tu kain orang indu asoh rasok ka iya ngambi ka iya nyadi orang indu. Nyadi kersik tu ngasoh iya mai bala besai enti tuboh iya enda maioh enggai ka enda chukup ka ungkup kami,” ko orang nya nyampai ka pesan.
Tang iya ka bendar, utai tu ukai datai ari Maja seduai Julai ari Seremat, tang dikirum ka indu siko ka benama Semambu laban iya agi ringat ngagai Julai seduai Maja ka tegal seduai nya udah bechara ka temuda ngelaban unggal Semambu ka benama Berandak apai Unggom di Sebangki. Leboh mansang bechara ka Kuching, Berandak parai laban perau iya karam di pangka ka gelumbang besai di Sebandi.
Nyadi Penghulu Ngumbang lalu enggai enggau ngayau. Iya rari ngagai Genting Kayu Malam, ka betampong enggau tinting Bukit Pan, ba antara menoa enggau Kalimantan Barat. Nya alai Imba lalu nyadi tuai kayau nganti Penghulu Ngumbang. Tang Imba madah ka diri enggai nyalai antu pala, samina jadi ka tuai kayau aja iya deka, semadi nganti Penghulu Ngumbang ti enggai. Imba lalu bejako madah ka enti dengah ulih bala naka sigi aja, awak ka dengah nya disalai Kibong. Enti dengah dua, disalai Allam. Lalu enti maioh agi ari nya, lalu disalai aku (Bantin).
Leboh sida ka begau nya, Kana bedengah sigi, lalu Rengga bedengah sigi mega. Nyadi sida kana menyadi semina datai mantu aja, laban sida Batang Engkari enda ngaku enggau bebunoh. Orang bukai bisi mega bedengah tang enda maioh. Pulai nya, datai ba pengkalan ba nanga Sungai Kaong, kami lalu belator nyalai pala.
“Lak ka dengah Kana disalai Kibong, dengah kedua disalai Allam, lalu iya ketiga disalai Bantin,” ko Imba.
“Aku enggai meri dengah aku. Kami menyadi Saong, Nuing enggau aku empu, enti orang ngambi dengah aku, hari kami menyadi bebuai nyawa sahari tu,” ko Kana.
“Oh…Enti pia enda iboh meh, anang kiroh nyalai dengah iya nuan Kibong, anang iboh nitih ka ator Imba. Nya keba manah Kana bedengah, awak ka dikena meransang ati sida Engkari minta bunoh kitai,” ko Allam. Kibong lalu madah ka diri tak sepangator bala maioh. Aku enda keras deka empu pala,” ko iya. Udah nya kami lalu mulai ka diri ngagai rumah aku di Bila Dua di Nanga Lalang.
Udah pukas kayau tu nya baru bala Rajah Muda enggau Tuan Resident Owen datai ngalah ka kami. Umai kami, laban padi nyau mansau lalu enda diketau, laban nadai hari limpang tembu kiroh nganti bala Rajah datai.
Kayau tu ti di kumbai orang Kayau Buntu dalam taun 1902. Leboh kayau tu, perintah ngaga kubau tiga buah. Sabuah di Nanga Mepi, sabuah di Menyang lalu sabuak di Nanga Delok. Orang ke mantu perintah ba kayau tu maioh amat, ari menua bagi Kedua lalu ngerampit bagi Ketiga enggau ari Kuching sama bisi datai magang.
Nyadi bisi orang Engkari siko benama Mambang bebini ka Batang Rajang. Iya bisi nyadi ka raban orang ke mantu bala Rajah. Tang leboh mudik nya, datai di Nanga Engkari, iya terjun ari perau lalu bedarat ngulu ka Engkari ngagai menoa iya empu. Nyadi bala kami ke nganti penatai bala Rajah di Nanga Delok bisi belator nyadi wan ai. Sida nya tuboh tiga: Rengga, Gong enggau Bakat anak Imba. Leboh jaga, dia sida bisi meda orang ili mansa pulai ari ulu ngambi orang ari rumah Undom di Nanga Beretik nundok ka Rajah. Leboh sida tiga tu tadi ngemata ka bala orang tu, sida bisi ninga orang nyadi bendar mutah. Udah siko, siko ga mutah.
“Kada enda sumpit Ngelantar orang Nanga Ngemus bala sida nya,” ko sida tiga bejako enggau diri sama diri. Nyadi Ngelantar, ari rumah Jumbo ke enggau orang betembong di Nanga Ngemus nya udah sama enggau kami betiki ka bukit. Siko ari orang ka mutah dipeda sida lalu parai. Pala iya udah nya lalu dipumpong sida tiga ke jadi Wan Ai, tang bangkai iya ditumbak ka ba kepit Batang Delok enggau Batang Ai.
“Udah nya sida tiga lalu mai pala ngagai tembong bala. Sida tiga lalu diasoh orang ka tuai diganti Surik anak Imba, Sumbu anak Langit enggau Kuchau jadi ka wan ai. Datai di Nanga Delok dia sida ninga orang maioh bendar mutah. “Ouuu…tentu tu penyakit,” ko sida tiga, ke lalu rari kemaia nya. Datai sida di Lalang, aku lalu ngasoh sida enam ke sama udah nyadi wan ai rari ke bukai enggai ka penyakit nya ngerampit orang ke udah dia. Tiga malam udah nya anembiak Ngumbang bisi datai lalu madah ka penyakit nya enda ngerampit orang empu menoa, laban Kumang seduai Lulong nyadi nabau bisi datai nulong Bantin, pia ko pesan Penghulu Ngumbang. Utai tu diambi sida dalam mimpi.”
“Enda lama udah nya bala Rajah ngayau baru. Bala Abang Abol betiki ari Nanga Pan ngagai wong ka deka endor kami ngeram ka ipa ba tuchong Bukit Pan. Nyadi bala Abang Abol bisi nusoi bala kami bisi nan dia ngagai bala Rajah ke lalu ngelaung nengah jalai bukai. (*Note: diatu sekayu keladan ke udah deka ditebang ka pengarebah dia agi idup). Nyadi bala Rajah ka ngelaung nya tadi lalu mintas ka puting Tinting Pan semak antara menoa enggau Kalimantan Barat. Meda sida ngelaung bala Iban lalu dibai aku enda ngamok. Bala Rajah lalu terengkah ba rumah Asu di Ulu Pan.
Lepas penyarut nya, baru aku betampong berumah enggau Allam di Langgong Tengang. Leboh kami berumah dia bala Rajah datai. Tang sida enda ngalah ka kami, laban kami lari ka Ulu Malom, Segentu enggau Uli Ubang ngalih ari pegai perintah Belanda. Rumah ditunu kami empu kejang kami lari. Leboh kayau tu, orang ulu enda alah, orang ili pan enda mega. Lalu perintah Belanda mejam ka mata, enda ngari ka Iban lalu enda mega ngari ka bala Rajah. Semadi bisi ripot ari orang, baru perintah Belanda nyalah bala kami.
Apin lama udah bekau nya bala Penghulu Ngumbang nyerang Skrang, ngalah ka rumah Empurong di Nanga Blai, laban sida Blai nya bisi mantu bala Rajah nyerang Ulu Ai. Rumah Empurong enda alah, laban mar di alah ka. Rumah nya berseberai enggau penatai sida Penghulu Ngumbang. Leboh serang Penghulu Ngumbang tu, Asun “Bah Tunggal” seduai Megong ari Entabai sama bisi datai mantu Penghulu Ngumbang. Pateh Jalin empu lan ba pun pending kena timbak orang ka empu rumah.”

Jerita Linggir ( Mali Lebu)



Iban Omen Bird - Ketupong - Rufous Piculet Nyadi Uyut tu nama tuai Iban Batang Paku, dalam pati Batang Saribas. Iya tu berani serta lalu tau matak kayau anak, ngalah ka rumah sabuah, udah nya lalu pulai. Iya apin tau matak serang, taja ati iya endang nguji matak kayau anak awak ke tau serang. Nyadi kayau dibatak Uyut chelap, anembiak iya nadai kala rusak, lalu mudah bendar bulih dengah. Manok sabong Uyut maioh sereta tau dikarap ka iya magang. Menoa iya di Batang Paku dipala pasang. Iya mati leboh umor iya nyau tuai bendar empat tauka lima taun udah Raja James Brooke merintah menoa Sarawak.
Leboh Uyut jadi tuai di Paku Ili enggau Anyut, Libau ke dikumbai “Buban” megai menoa ari Nanga Samu lalu ngulu ka Batang Paku alah datai di entigis ai. Nyadi Libau tu enda berani tang ati iya manah lalu rurus megai adat menoa. Nyadi siko tuai Iban di menoa ili benama Adir “Bungkok”, mentua Linggir “Mali Lebu”, ke balat bendar ngembar Linggir ngator pemansang menoa sakayu Batang Paku, Anyut enggau Bangkit. Adir enda tau kayau, tang iya tuai alai mensia maioh di Batang Paku betanya ka adat tuai ke dikena mensia maioh diau nitih ka adat aki ini ke dulu ari rebak sida. Adir dikarap ka Datu Laksamana Amir megai pasu mengut kena mupu bansa Iban ngulu Paku. Menoa ili samoa bansa Laut kena pupu Datu Laksamana Amir empu magang. Serta udah parai Uyut, nya baru pansut anak iya ke benama Linggir nganti apai iya nyadi tuai Iban Paku ili enggau Anyut.
Agi idup apai iya menya, Linggir tak enggai gawa, ka kerja iya nemuai ngagai orang rumah sabuah-sabuah, lalu berandau enggau orang ke tuai-tuai pasal burong enggau mimpi manah kena tuai dulu matak kayau. Enti iya ninga tuai bisi matak kayau, iya lalu enggau orang nya ngayau. Leboh ngayau baka nya, nya baru iya badengah, tang iya nadai hari gawa bukai, laban ati iya balat bendar berunding ka pengawa kayau. Tambah mega iya endang anak orang bisi. Udah nya baru Enchana anak Sa, sama sarumah enggau Linggir balat bendar besulu enda tau jauh pangan. Leboh sida sama agi biak tu, enti Linggir nurun ngayau nitih ka tuai Batang Ai bukai, nurun ga Enchana sama enggau, laban leboh nya udah mati Uyut tuai Paku nadai agi tau matak kayau. Nyau kepuas seduai ke enggau tuai bukai ngayau seduai pan nyau maioh dengah udah ulih. Udah nya baru orang Paku minta ulu ka Linggir empu ngayau.
Terubah menoa dikayau Linggir nya Luba Nanga Rajang. Kayau iya tu bulih bendar laban manok sabong iya nyau deka bedengah magang. Ba rambau tu, menoa Sabelak, Sabetan, Awik enggau Krian apin diuan bansa Iban. Orang nguan menoa tunga kia leboh nya bansa Seru, Beliun enggau Baketan. Kedua kali kayau dibatak Linggir nya ngalah ka Sadong munoh munsoh tiga buah tumpok. Leboh perau sida nuntong ba pangkalan munsoh, Enchana ke diluan perau lalu terjun ngentak ka tiang taman. Linggir lalu terjun ari panggau kemudi, niti lembayan kajang ngenjing enda berenyut bangkong, peda iya tak udah laboh ba ujong luan. Ari nya iya lalu belanda nengah pantai reboh tang kaki iya tak enda tepurok, empa pemerantu iya ko kenang sida ke tuai. Sida bukai tepurok magang naka buah pah. Datai iya ba pala pantai lalu munoh munsoh putus sigi pala. Enchana ke nunda udi iya pan lalu munoh munsoh siko ke lalu putus pala dia.
Sida enda lama iga begau laban munsoh rari. Linggir enda ngasoh sida nitih ka munsoh jauh ka dalam kampong. Leboh kayau tu Linggir empu bedengah sigi, Enchana bedengah sigi, Menggin bulih sigi. Orang bukai pan maioh ga bulih dengah, tang penyampau semua dengah enda ulih ingat ka agi ditusoi orang ke sama enggau nayau leboh nya ngagai Mujah Anak Mambang menya. Nyadi leboh kayau tu bala Linggir ngenjing nadai rajai mimit. Sida pulai ka menoa lantang magang ati laban kayau bulih serta nadai rajai mesai sayat kemelang.
Ketiga kali Linggir matak kayau ngalah ka Belawai ba pun Tanjong Sirik. Leboh kayau tu Enchana, Minggat, Menggin enggau Mubok maioh bendar dengah. Tuboh sida enda maioh ka sabuah perau aja. Nyadi laban perau sida mit serta enggau tuboh enda berapa maioh, nya kebuah sida enda ati ngalah ke nengeri. Sida semina ngalah ka 3 buah rumah panjai munsoh aja. Udah rumah munsoh alah, sida lalu rari naban ka dengah guai ka ngerok. Leboh sida benong ngerok, dia semoa manok sabong bungah jako enggau Linggir.
“Nyadi nuan Watt, udah maioh dengah ari nuan agi disabong orang ngagai nuan tiga kali udah nyabong kami. Kayau batak nuan tiga kali ke udah tu chelap samoa. Ka agi tu ila nuan tentu enda agi ngiga nama diri empu bedengah baka ke udah tu. Nya alai samoa kami ke jadi manok sabong nuan diatu nyau deka ngaga ka nuan ensumbar,” ko Enchana.
Ninga nya lama Linggir tak ngenong, enda bemunyi. Udah nya baru iya nyaut, “Ba runding aku, manah kita ngaga bejulok diri empu dulu,” ko iya bejako ngagai bala manok sabong iya.
Ninga saut Linggir, nya alai Mubok lalu manjong nyintak pedang dikeritok iya ka langit lalu ngumbai ensumbar diri “Kendawang Ular Bisa”. Udah nya angkat ga Enchana lalu nyintak parang tundok lalu keritok iya ka langit. Iya lalu ngumbai ensumbar diri “Letan Pulas Mas” enggau panjong-panjong. Udah nya angkat ga Birai lalu nyintak pedang panjai keritok iya kelangit lalu manjong madah ka ensumbar diri “Jawa Jambai”. Udah nya lalu ditangkan ka Nyelang lalu nyintak pedang lalu manjong madah ka ensumbar diri “Guntur Dalam”. Udah nya angkat Rajit nyintak nyabor lalu manjong madah ka ensumbar diri “Moahari”. Udah nya lalu kentudi ka Briak nyintak pedang lalu manjong madah ka ensumbar diri “Bintang Beguang”. Udah tembu nya, nya baru samoa manok sabong iya bejako madah ka sida nyau deka ngaga ensumbar ka Linggir empu.
“Tau”, ko Linggir, “enti ensumbar digaga kita nya aroh ati aku. Enti iya enda manah, awak ka aku enda bensumbar skali”.
Ninga saut Linggir nya baru manok sabong iya baum kediri enda didinga iya. Ko pemutus runding sida, awak ka ensumbar Linggir digaga ka kitai “Mali Lebu”, nadai sangkut bukai, ko sida. Udah putus aum sida, nya baru manok sabong madah ngagai Linggir ensumbar iya diberi sida “Mali Lebu”.
Ninga nya Linggir nadai jako tang nerima ensumbar ke manah enggau patut ba ati samoa manok sabong iya. Penyuah Linggir ke bensumbar “Mali Lebu” udah matak kayau ngagai hari iya digaga ka bala manok sabong iye ensumbar 3 kali, leboh sida pulai ngalah ka Belawai. Penyampau dengah iya udah leboh tu 5 igi, lalu samoa kayau iya ke udah nya nadai kala sabau.

Linggir “Mali Lebu” Ninggang Kayau OKP Dana “Bayang” Ngalah Ka Undup:
Kira dalam taun 1837, sabedau Rajah James Brooke datai di Sarawak, OKP Dana Bayang bisi skali nesau tuai-tuai Iban Saribas mai sida ngayau ngalah ka Undup. Nyadi Iban ari Undup enggau Iban Dau selalu bendar ngaga pengachau bekayau ka Iban ari Kumpang enggau Lemanak ke diau di sabelah ili Batang Ai. Ngasai ka diri ka selalu kena kachau tu, sida lalu minta tulong OKP Dana Bayang bebalas nyerang Iban Undup enggau Dau.
Ketarubah iya OKP Dana Bayang bejako madah ka Iban Undup enggau Dau ukai munsoh iya, nya alai iya enggai ngemasok ka diri ngagai laya tu. Tang orang Kumpang, Lemanak enggau Skrang keras bendar minta tulong iya, laban enti semina sida iya aja, tentu munsoh tu enda ulih di alah ka sida. Sida mega suah udah alah laban munsoh tu dalam kandang lima taun ti ka udah. OKP Dana Bayang lalu nanya sida sapa orang ti deka di padu ka sida nyadi tuai kayau ngelaban munsoh tu. Sida Tuai Iban Skrang, Lemanak enggau Kumpang sama nadai maioh jako lalu setuju ngasoh OKP Dana Bayang nyadi ka tuai kayau sida.
Ninga sida tak berat bendar minta bantu iya, OKP Dana Bayang pan sinu serta deka berunding ka peminta sida. Iya lalu madah ka sida, sabedau iya nyanggup ngulu ka sida ngayau, iya dulu deka nanya semua bala manok sabong iya dulu serta enggau semua tuai kayau bukai di Saribas laban deka nemu paneka sida enggau ngayau ka sekali tu. Orang seruan ari Kumpang lalu diasoh OKP Dana Bayang nganti berita ari manok sabong serta enggau tuai kayau bukai dalam kandang dua tiga hari nya. Dalam kandang dua tiga hari nya, tuai sida ari Ulu Layar iya nya Unal “Bulan” enggau manok sabong iya Igoh apai Lamban enggau Uyu apai Ikum, datai madah ka sida sama setuju deka enggau ngayau. Linggir “Mali Lebu” ari Paku pan madah ka diri enggau bala manok sabong iya deka enggau, tang sida iya apin sempat mindah nama apin abis nugal umai bukit.
Serta OKP Dana Bayang udah nemu runding semua tuai kayau Saribas bukai enggau manok sabong sida ti setuju deka enggau ngalah ka Undup, iya pan lalu ngasoh bala seruan ari Kumpang nya pulai awak ka madah ngagai bala sida din, iya enggau bala manok sabong iya ari Padeh, Layar enggau Paku deka datai enda lama agi ka Kumpang. OKP Dana Bayang pan lalu milih manok sabong iya empu nambah ka enggi sida Unal “Bulan” ari Ulu Layar enggau sida Linggir “Mali Lebu” ari Paku.
Manok sabong iya ka di bai OKP Dana Bayang iya nya Sabok “Gila Berani”, Bedindang enggau menyadi iya Isik seduai Senaang. Manok sabong Unal “Bulan” ari Ulu Layar nya Igoh Apai Lamban seduai Uyu apai Ikom. Nyadi manok sabong Linggir “Mali Lebu” ka enggau ngayau tu di ketuai ka Enchana “Letan Pulas Mas”, Birai “Jawa Jambai”, Minggat Apai Runai enggau Chulo “Tarang”.
Leboh semua pengawa ke nyendia ka kayau udah tembu diator, sida OKP Dana Bayang enggau beratus-ratus bala iya lalu angkat ari Padeh. Sida melunggang ka Skrang lalu bemalam samalam ba Nanga Lemanak. Hari siti sida lalu mupok bejalai ka Kumpang. Leboh sida datai din, sida meda nyau beribu-ribu bala endang udah nganti penatai sida. Penatai bala sida nya tadi ari Skrang, Seramat, Lemanak enggau Belambang.
Malam nya leboh ka berandau enggau tuai-tuai bukai, OKP Dana lalu nanya ngagai sida berapa penyampau sida ari Skrang, Lemanak, Saramat, Belambang enggau Kumpang udah sedia deka enggau bala. Sida madah ka iya bisi dua tiga ribu iko ti endang udah datai, lalu enda temu pemaioh ti agi deka datai. Udah ninga tu OKP Dana Bayang nanya sida baru sekali ka sida amat milih iya ngulu ka bala. Tuai sida lalu nyaut endang agi nitih ka semaia endang siga ngambi iya jadi ka tuai ngulu ka bala.
OKP Bayang pan lalu madah ka sida enda ngasoh sida angkat dulu, laban agi nganti penatai Linggir “Mali Lebu” enggau bala iya ari Paku ka agi nembu ka tugal umai sida. Nya alai sida Kumpang kiroh bendar ngintu bala pengayau dalam kandang dua minggu leboh ka nganti penatai Linggir “Mali Lebu” enggau bala iya ari Batang Paku.
Dua minggu lepas nya, baru bala Linggir “Mali Lebu” datai. Malam nya OKP Dana Bayang pan lalu mai orang barengkah baum ka pasal kayau. Dalam aum nya, iya lalu nusoi ngagai Linggir “Mali Lebu” pasal pemutus runding sida Batang Lupar ti udah niri ka iya jadi ka tuai ngulu ka bala ngalah ka Undup. Linggir “Mali Lebu” pan lalu setuju serta madah ka atur nya betul bendar laban ko iya, ” nadai tuai bukai ditu bisi lebih agi ari nuan ti udah lama serta udah suah agi ngulu ka bala ngerja pengawa besai baka tu. Enti ukai nuan, OKP Dana “Bayang”, di padu nyadi ka tuai bala kitai, aku enggau bala manok sabong aku nyangka enda enggau bebala tang lalu pulai ngintu pengawa umai di menoa din,” ko Linggir “Mali Lebu” nampong jako iya tadi.
Udah ninga saut Linggir “Mali Lebu” nya tadi, OKP Dana “Bayang” pan lantang bendar ati. Iya pan lalu madah ngagai semua tuai bukai utai ti enda tau enda di kerja dulu dikena nyendia ka Kayau. Jerita ke silik agi pasal kayau tu bisi ditusoi dalam jerita lama OK Dana “Bayang”.
Nyadi kayau sida tu mujur bendar. Munsoh alah magang laban sida. Linggir “Mali Lebu” beperapasan ka benda menaga sigi ti diintu bala ichit iya di Matop, Paku. Bala manok sabong ti bukai sama bela bulih perapasan magang, baka tajau lama enggau bedil temaga enggau parengka temaga bukai. Udah bekau tasah diserang bala OKP Dana “Bayang” enggau orang ari Kumpang, orang Undup lalu lari ngagai dua bengkah bagi menoa. Maioh agi sida ngagai Salimbau dalam Kalimantan Barat, lalu ti bukai nya lari ngagai Ulu Lingga lalu diau enggau bala Balau. Nyau kelama udah nya menya, leboh Mr. Brereton megai kubau Skrang, sida diasoh pulai baru ka Undop, tang leboh sida datai dia sida nemu menoa Skrang Ili udah diwan orang ari Skrang, lalu di Ulu Undop udah diwan orang Kumpang.

Linggir “Mali Lebu” Nyerang Bansa Bugau Diulu Ketungau:
Endang udah datai Rajah James Brooke di Sarawak dalam taun 1840, nya baru kitai Iban di Batang Lupar belaboh bemunsoh ngelaban bansa Bugau di Batang Ketungau enggau Dayak di Batang Kantu. Sida nya nyau ka alah bunoh enggau Iban ari spiak tu. Laban penusah nya sida nyau minta bantu Dayak ari Batang Kapuas. Nyadi sakali bansa Bugau ngaga kuta besai bendar ba antara Ulu Undup enggau Ulu Ketungau. Parit ngelingi kuta dalam enggau besai bendar digaga sida. Kubau sabuah digaga sida ba tuchong bukit ke dikuta sida. Nyadi orang jaga kuta nya ngena bedil enggau senapang tang enda maioh. Meda kuta nya teguh bendar nya alai Iban ari Undup irau bendar ati. Sida mai Iban ari Skrang ngambi Linggir “Mali Lebu” tuai Iban Paku jadi ke tuai kayau sida.
Udah nya bala munsoh makin lama makin maioh, laban bansa Dayak ari nyin nyau ninggang Bugau enggau Kantu magang. Orang ke ninggang sida tu bansa Mengallang, bansa Sebaru, bansa Remun, bansa Dampu. Suah tuai Iban ari spiak tu udah nguji deka ngalah ka kuta nya tang enda ulih alah ka sida. Leboh sida ari Undup enggau Skrang datai ba rumah iya di Paku, Linggir madah ka diri deka ngayau enti sida sama setuju ngasoh iya jadi ke tuai tuai kayau.
“Semina pemar ba kami ari tu, “ ko Linggir, “laban Bugau ukai munsoh kami – tang munsoh kita. Nyadi enti kita kitu semina ngambi aku enggau anembiak aku jadi ka manok sabong kita, aku enggai. Manok sabong aku ari tu pen enda aku asoh, laban kami enggai alai Bugau malas”, ko iya.
Ninga jako Linggir sida ari Undup enggau sida ari Skrang bejako madah ka sida dua ai nya endang ngambi Linggir jadi ka tuai matak bala ari tu ngelaban Bugau. Ninga jako sida, Linggir lalu ngasoh sida pulai nusoi semaia nya ngagai sida di Skrang enggau di Undup, iya deka matak serang ngalah ka kuta Bugau. Sida nya tadi pan pulai enggau lantang ati, laban Linggir udah deka diambi sida matak bala besai nyerang bansa Bugau.
Udah pulai sida Skrang enggau sida Undup tu, Linggir lalu baum enggau semoa manok sabong ke dikarap ka iya bendar. Iya madah ka ngagai sida diri udah nyanggup ka ambi sida ari Skrang enggau sida ari Undup ke minta tulong iya jadi tuai serang ngalah ka Bugau ke udah ngaga kuta enggau kubau ba bukit entara menoa Ulu Undup enggau Ulu Ketungau. Ninga nya, Enchana ke bensumbar “Letan Pulas Mas” madah ka samoa sida menyadi enggau ngayau magang. Nambah ka sida nya sida sarumah bukai: Munji, Rajit “Moahari”, Sa “Panggau”, Tindin, Chabu, Beriak “Bintang Beguang”, Kedit “Rindang”, Luie, Mubok “Kendawang Ular Bisa”, Birai “Jawa Jambai”, Saing “Matahari” enggau Embit pan madah ka diri enggau ngayau magang.
Udah utai sikap magang nya baru Minggat seduai Menggin madah ngagai Linggir sida sedia samoa enggau senyata kayau. Ninga nya, nya baru Linggir lalu beburong tiga hari. Udah Linggir tembu ngibun burong kayau, nya baru iya mai samoa manok sabong iya nurun ari Paku meraka Batang Layar lalu melunggang ke Pelasok, ngili ka Skrang alah datai ka nanga. Ari nya sida mupok ngulu ka Undup nepat ka rumah orang ke ngambi iya dalam Sungai San.
Leboh sida datai ba rumah orang San, sida meda rumah nya endang udah penoh laban orang ari Skrang, Lemanak enggau Kumpang, ti sama nganti penatai sida. Orang nya datai die endang sikap enggau chukop bekal kena ngayau. Nyadi pemanjai rumah orang San bisi tiga puloh pintu. Ba rumah nya samoa anembiak Linggir dipedua ka orang endor sida dudok, awak ka sida diintu tiap pintu orang dalam rumah nya. Tuboh sida maioh nya alai enti sapintu dua alai sida begempuru, tentu enda tintu ka sida.

Aum Kayau:
Udah tembu makai malam sida ke datai, tuai rumah orang dia pen lalu ngempuru ka mensia maioh baum ba ruai iya. Bejako kena muka aum, ko tuai rumah, “nyadi malam tu kitai apin bisi randau bebatang tang semina berandau baru betemu awak ka kitai ngelala diri sama diri. Nama pangan bisi kala kena dinga tang tuboh nyengala enda kala dipeda, laban kitai nadai kala betemu”.
Ninga jako tuai rumah, Linggir empu lalu nyaut ko iya, “nyadi baka kami ke datai ari Paku, rindu bendar ninga jako nuan unggal. Kabuah aku jako nya, laban kami agi lelak agi ikak bekau bejalai jauh kitu ari menoa kami. Kedua agi aroh iya kitai apin bisi utai ke menyana dikejako, awak ka kitai dulu bekelala enggau berandau enggau diri sama diri dulu. Tang meh penyalah kami ke datai tu unggal tak puang basong, puang piso, nadai mai beras, laban kami enda baka ke datai ngena perau”.
Ninga saut Linggir, tuai rumah lalu nyaut ko iya, “Kami tuboh tiga ke ngambi kita suba tak enda chukop jako, tang kami endang enda ngasoh kita kiroh mai bekal kediri, laban samoa utai nya endang tanggong kami magang. Aku enda ngasoh nuan irau ati ka utai baka nya”. Nambah ka nya, ko tuai rumah, “enti naka sabulan rumah kami ditu kena tatam bala, unggal, kami agi tan,” ko iya.
Lepas jako nya sida pan lalu berandau ka burong kayau enggau lalu betusut kena bekalala enggau diri sama diri samalam-malam nya. Udah nya agi dini-hari nya baru tuai begerah ngasoh indu nyembui padi awak ka bisi tepong digaga ka penganan enggau lalu ngaga beras ka bekal bala ke ngayau. Pagi siti, barang orang ke endang udah bisi beras lama lalu ngerendam beras ditutok ka tepong, orang ke nadai beras lalu nyembui padi nitih ka gerah tuai rumah. Nyadi lelaki ke bujang pen nurun magang begiga ka upa, nginti enggau begiga ka jelu, lalu indu ke tuai agi mansai ikan enggau undang ke lauk bala. Orang ke tuai agi berandau enggau bala Linggir ke datai ari Paku.
Berandau Malam Kedua Sida Udah Datai:
Nyadi malam siti udah nya maioh agi ga penguang datai ari Skrang, Lemanak enggau Kumpang. Leboh sida begempuru malam nya, nya baru tuai rumah ngator penudok orang ke tuai betangkan-tangkan nitih ka ripih patut ba ati iya ba panggau ngalih ari pantar. Randau sida malam nya nyau ngerakit ngagai randau kayau. Pia mega penguang ke dudi datai nyau nanya ke penyampau tuboh bai Linggir ari Paku. Linggir madah ka penyampau tuboh sida lebih dua-puluh iko manok sabong ke dipilih iya empu.
“Kabuah kami kitu,” ko iya, “laban ba ujong bulan nyin suba, bisi sida ari rumah tu tuboh tiga iko datai ba rumah aku. Nyau jauh malam, abis jako bukai aku lalu nanya ka kabuah sida datai ari jauh ngagai aku. Sida lalu madah ka diri minta bantu aku nyerang bansa bugau ke lama bendar udah bemunsoh lalu dikayau sida, tang lalu enda ulih alah ka. Ninga pamerat kabuah sida nemuai, aku lalu nyaut. Enti kita datai semina naka pinta bantu aku enggau manok sabong aku, aku enda enggau kita, laban bansa Bugau ukai munsoh kami Paku, lalu kami enggai semina alai Bugau malas ngapa. Ninga saut aku, sida madah ka diri ngambi aku jadi tuai serang, ukai semina pinta bantu pia aja”.
Udah abis jako Linggir, nya baru tuai rumah orang Nanga San ke ngambi Linggir ka Paku bejako.
“Amat munyi ko unggal Linggir, kami tuboh tiga iko ari tu ke ngambi iya kin beguai bendar ari aum kami ke bekelingi rumah ditu. Kami nadai hari madah ka pengawa nya ngagai samoa kitai menoa. Kabuah kami ngambi iya kin, laban kitai menoa tu suah bendar udah nguji ngalah ka kuta Bugau tang lalu enda ulih alah ka kitai. Ruji pan enda ga munsoh laban kitai. Anang ka menoa sakayu Batang Ketungau kitai talah ka ke udah tu, semina kitai ari sepiak tu ke bulih pemedis enggau pengrusak kena kayau enggau tinong munsoh,” ko jako tuai rumah orang Nanga San.
“Nya alai ke tu, Linggir, udah datai ditu chukop enggau manok sabong pilih iya empu. Nyadi enti kitai semina pinta bantu iya enggau tubuh pia aja, iya empu enggau manok sabong iya enggai mantu kitai, laban bansa Bugau ukai munsoh sida. Tang kabuah iya nyau mai bala kitu laban kami tiga ke ngambi iya kin endang ngasoh iya jadi ka tuai serang kitai, chukup enggau manok sabong ke dipilih iya empu serta sida ke mutus berani magang,” ko tuai rumah nampong jako iya tadi.
Ninga jako nya, nya baru Itut tuai orang Undup bejako, “O…manah bendar nuan datai Linggir, aku gaga bendar meda nuan sinu lalu deka nyadi kepala serang kitai ngalah ka bansa Bugau. Nuan datai ditu pen endang mai samoa manok sabong ke endang masai disabong nuan empu ngelamatu kenyau ari terubah nuan matak bala menya. Semina nuan siko pen datai asai ba ati aku asai ka tuboh saratus iko”, ko iya.
“Nyadi tu naun jadi ka tuai serang kitai ngalah ka bansa Bugau ke ngaga kuta kena sida ninong kami disakayu Batang Undup tu,” ko Itut nampong jako iya tadi. Iya lalu ngasoh Linggir anang kakang ati ngator jalai kayau nitih ka iya ke ngena ba ati Linggir empu. “Kami ditu enda nyakang penemu nuan,” ko Itut.
“Nyadi tuai kayau kami ditu suah bendar udah nguji ngalah ka kuta bansa Bugau nya, tang lalu enda ulih alah ka,” ko Itut. “Nyadi Dayak Bugau maioh bendar tuboh lalu Dayak Kantu pan maioh mega tuboh ke lalu ditinggang Dayak Chengkang, Dayak Mengallang enggau Dayak Sebaru enggau Remun,” ko Itut. “Laban kuta nya lalu enda ulih alah ka kami, dini deh tuai kayau kami ari tu berani neresu ka diri matak kayau ngalah ka sida di Batang Ketungau. Kabuah ati kami bengat pedis, laban kubau nya digaga sida bengat ngalih ka menoa kami ke jadi sarang sida ngayau kami,” ko Itut. Nambah ka jako, ko iya, “enti kubau nya meruan enda alah, kami di Batang Undup tu tusah besai”.
Ninga jako Itut, Linggir lalu nanya iya munyi tu, “Kati kuta nya ngalih ari menoa kita tauka ngalih ari menoa Bugau?”
Tuai rumah orang Nanga San nyaut, “Kubau nya ba tinting tampong Bukit Kelingkang betangkup enggau Ulu Undup enda jauh ari rumah kitai ngalih ka spiak tu di Ulu Undup”.
“Kati ka pendiau orang dientigis Ulu Undup ngari ka kita spiak tu tauka ngari ka Bugau ari spiak nyin,” ko Linggir nanya baru.
“Ati orang Ulu Undup ngari ka kami. Tang munsoh ari nyin enda nganu sida. Pia mega, ko rita, enti kami ngayau kin sida Ulu Undup tu madah ka munsoh, lalu enti munsoh ngayau kitu, sida madah ngagai kami,” ko tuai rumah.
Udah tembu jako nya, nya baru Linggir nanya ngagai tuai rumah gaya penudok kubau. Ko tuai rumah kubau nya gangam bendar. “Aku enda kala meda pintu dalam nyin laban kubau nya besai bendar. Penyampau pintu kubau nya empat iti” Ko iya. Udah abis randau nya, sida lalu ngetu bejako ka pekara nya agi.
Ngiga Tambak Burong:
Nyadi pagi siti Linggir ngiga tambak burong Ketupong kanan enggau Beragai kiba. Tang kejang iya deka nurun beburong, iya dulu ngasoh orang nyendia ka perengka piring laban lemai siti sida dulu deka bedara. Ninga jako Linggir, tuai rumah pen lalu ngasoh indu sida sarumah betutok ka tepong, bambi ka ruas enggau begaga ka raran alai ngelulun asi pulit. Kena bedara babi siko ditangkap dibunoh ditanju ke dipeda atau. Langkau babi nya diatap ngena pua kumbu lalu atas perabong tuat ka menira. Udah nya baru tuai rumah miau ka manok niti rumah ngerah orang beranchau tikai ba sebelah ruai kasetak-setak apus rumah. Udah tembu beranchau tikai, perengka piring lalu ditanggong ari bilik ke lalu dibiau enggau manok kena ngerah orang miring. Kejang deka miring tuai rumah lalu mansut ka pinggai antu pala ke alai orang nugong ka pengaroh kena ngayau. Lepas nya tuai rumah lalu bejako ngasoh orang mai senyata kia ka magang engkah semak pinggai alai tugong pengaroh taring, tandok enggau batu. Udah samoa pengaroh enggau senyata digempuru ka dia, nya baru miau enggau manok udah nya babi siko ga dibunoh laban darah iya dikena ngenselan pengaroh enggau senyata.
Udah nya baru orang nyampi ngangau ka sida Keling sida Bungai Nuing, sida Laja sida Bungai Jawa, sida Sempurai sida Ngelai, sida Tutong sida Sanggol Labong ari Gellong enggau Panggau Libau, minta sida nulong berurus jalai kayau, ngambi ka iya chelap lindap, rurus alus, enda menawa enda seneka, enda tunsang enda balang. Udah tembu nyampi nya baru orang ngaga pandong alai engkah duku senyata kena ngayau. Tembu pengawa nya, nya baru sida makai lemai. Udah tembu makai tuai rumah lalu ngantong tali wa alai lemambang dua iko besaut ngagau ka renong kayau. Dalam leka renong dia lemambang ngiga manok sabong ke manah dulu. Orang diasoh ngintu manok nya sida ari Panggau Libau baka sida Keling, Laja, Sempurai enggau Pungga ke bensumbar Puntang Medang enggau orang ari Gellong baka sida Tutong, Ngelai, Sanggol Labong, Kumpang Pali enggau Gelayan ke digelar Ragak Riang.
Nyau tawas hari orang lalu bejalai melit rumah mansang nyugu babi, leboh tu, lemambang ke berenong pen lalu terjun ari tali wa seduai iya. Udah babi disugu, iya lalu digayang enggau atau iya lalu diulih ka, lalu dibai ngagai tugong tuai ke dudok dipanggau awak ka sida meda ka tujum iya. Udah atau babi dipeda, nya baru tuai Skrang, tuai Lemanak, tuai Kumpang enggau tuai-tuai Undup nanya ka tuku iya ba ati Linggir empu.
Ko saut Linggir “pasal atau babi tu mar bendar aku nyaut, nyebut iya manah aku enda berani………awak ka naka nya saut aku,” ko iya.
Udah tembu meda ka atau babi, Linggir lalu bejako enggau Itut enggau dua iko tuai ari Kumpang ko iya, “nuan tuai rumah enggau Itut sama enggau aku nurun saharitu. Kitai tiga ngaga langkau burong enda jauh ari rumah tu.”
Lepas nya baru Linggir bejako enggau Enchana “Letan Pulas Mas”, tuai manok sabong iya ari Paku, ko iya, “nuan Letan sama enggau kami tiga Itut enggau tuai rumah tu ninga ka burong”.
Sida empat sama nurun tang mai anembiak empat iko awak ka bisi berapi ka sida. Nyadi bala maioh apin diasoh Linggir nurun ari rumah. Udah sida ngejang ka rumah nyau enda datai manok bemain agi, dia sida ngetu ngusok, makai pinang, udah nya baru sida mupok bejalai baru. Nyau kelama sida udah bejalai ketupong kanan bemunyi. Ninga nya Linggir lalu enchabut tambak burong. Udah nya sida anembiak empat iko lalu belangkau. Tembu belangkau, dua iko anembiak lalu ngambi daun ka dibai pulai ka rumah diberi ngagai tiap pintu sida sarumah. Ngena daun nya indu mandok telu manok ke dibai ngagai sida empat ke ngibun burong tadi.
Note : Nitih ka adat tuai Iban, udah burong bisi didinga orang ke ngibun, orang ke bujang biak diasoh sida mai daun ka rumah kena minta telu manok, ikan enggau undang ulih mansai enggau asi ari rumah. Ngena daun lalang ke dibai bala bujang biak nya tadi, indu nguji ka pemandai diri mungkus asi enggau lauk dalam putong. Putong nadai dipeda laban dibalut sida enggau rampang bunga. Nyadi samoa rumah bukai ke semak jalai kena pansa nya alai minta utai magang enti orang ke ngibun burong nya maioh tuboh. Kedua hari udah tuai ngibun burong, nya baru samoa tuboh ke enggau ngayau nitih ka sida kia. Udah chukup tiga malam sida udah ninga Ketupong kanan, hari ka empat sida lalu angkat ninggang Beragai kiba samalam ke dikumbai Sandik Belantan Chawit.
Ditu menoa munsoh nyau udah runggang satengah jalai. Angkat ari nya, nya baru sida ngiga endor diau. Malin bejako madah ka kubau Bugau enda berapa jauh ari nya. Ninga nya Linggir lalu mai bala mansoh. Iya enda ngasoh bala inggar, enda ngasoh sida ngambi kayu idup kena berapi awak ka nyamai kena berapi malam hari. Siang hari nya sida agi makai asi pulut ke diberi indu tadi. Malam nya Malin diasoh Linggir ngulu ka orang ke berani nya ngikup, bejalai sebarang tunga. Enti sida niti jalai raya nunga ka kubau Bugau sida enda tau enda bejimat enggai ka temu munsoh.
Nyadi bala sida ke ngikup nya Enchana “Letan Pulas Mas”, Menggin Apai Riah, Belalih enggau Rajit “Moahari”. Udah pulai sida ngikup, malam nya Linggir mai tuai-tuai baum udah tembu makai lemai.Ba aum nya, Linggir ngasoh enchana tiga Menggin enggau Rajit nusoi rita sida ke ngikup.
Saut Enchana, “kami ke ngikup ko ati kami tak bejalai sabelah babas meda ka bekau munsoh. Nyau kelama kami udah bejalai, kami nyau bisi ninga auh gendang sida. Udah kami ninga nya kami lalu mulai ka diri.”
Nya baru Linggir bejako baru nanya ka penyauh kubau ari palan sida. Saut tuai-tuai orang empu menoa madah enti serta udah badu makai pagi sida angkat ari nya, urong tengan matahari niki datai ga sida din.
“Kati ko kayau kita ngelamatu, ni maia hari kita angkat ari tu?” ko Linggir. Saut sida , serta badu makai pagi, urong tengan matahari niki baru kami nuntong ba kuta. Linggir lalu ngasoh sida nusoi macham kubau.
“Kami semina meda nya ari luar, kami enda kala tama ka dalam”, ko sida. “Tang ko tusoi orang Ulu Undup kubau nya alai munsoh diau. Kayu bepangkat-pangkat ka dinding enggau parit dalam enggau besai digaga sida ngelingi kubau nya”. “Kuta nya enda berapa tegap”, ko sida, “enti iya ulih ditama utai dalam nyin nadai tentu mar, semina pintu tiga iti ke kukoh bendar ari belakang pangkat kayu”, ko sida.
Udah nya Linggir nanya ka macham ator sida ngalah ka kuta nya dua kali ke udah. “Baka tu ko kayau kami ditu alai kami seruran rusak berarai”, ko sida. “Udah badu makai pagi kami lalu beradu. Orang ke ngambu dulu enda ngambu nepat pintu kuta. Tang pintu kuta nya lalu enda kala ulih pasok sida, nya alai endor kami bamok ba moa pintu nya. Nyau kepuas udah betikam, bala kami rari ke lalu dititih ka munsoh”. Nya rita ke ditusoi tuai rumah orang San.
Udah nya baru Linggir madah ka bala apin sempat angkat sahari pagila, “Tang nuan Enchana mai orang ngikup baru laban kitai enda nemu skali ka munsoh bisi nginau sebelah babas ninga ka bala kitai. Nyadi enti kita bisi nemu sida, enti sida maioh tuboh tau laban nyangka nasip bisi. Enti sida enda maioh tuboh anang nitih ka sida enggai ka kayau kitai regu”.
“Nyadi penyampau tuboh bai nuan anang lebih ari sapuloh iko. Nyadi enti kita ngelaban sida betuboh maioh ngena tuboh mimit, bulih pen kita pala nadai ga guna, laban kuta sida apin alah laban kitai,” ko Linggir.
Nyadi hari sida Enchana ke ngikup, Linggir mai anembiak iya siko ke benama Janang beniat ngagai tuchong Bukit Tiang laju. Seduai iya berumban bendar bejalai. Datai seduai ba kaki tebiang kejang deka niki ka tuchong bukit, dia Janang ikak nyau luput lalat. Meda nya Linggir lalu kediri niki ka tuchong. Datai din peda iya indu siko nyau beselat uban benong mandi nyepoh ka buok iya atas telaga. Ninga Linggir, indu nya lalu malik, lalu nanya ka penatai Linggir dia. Linggir lalu nusoi diri deka nyerang Bugau ba Tinting Kelingkang entara Ulu Undup enggau Ulu Ketungau.
 “Eh, nadai nya utai ngasoh nuan irau ati Linggir, tak nadai siko orang tunga kia berani nantai ka jari ngelaban nuan pagila”, ko indu nya. Iya lalu nyua ngagai Linggir pugu entemut siti ka emplias kena ngelaban munsoh. Nambah ka nya, ko indu nya, “siko pan nadai meh anembiak nuan rajai laban munsoh ila, nya alai anang ngasoh sida takut bamok”.
Udah nya iya madah ka diri Kelinah ke ditelah Indai Abang ke endang ngemata ka kayau Linggir berari ari. Pulai Linggir ari tuchong bukit, datai iya ba enggal tanah ke alai Janang luput, peda iya Janang udah gerai. Seduai lalu berumban baru mulai ka diri ngagai bala besai. Malam nya Linggir mai bala tumu tindok laban malam siti iya deka mai bala nyurong semak agi ngagai kuta Bugau.
Nyau tawas hari, Enchana seduai Menggin enggau Rajit seduai Mubok mai sida bukai ngikup baru. Tuboh sida ke ngikup to sapuloh iko tang sahari nya sida nadat tetemu ka bekau munsoh, nya alai sida jampat mulai ka diri ngagai bala besai. Udah badu makai lemai nya, nya baru Linggir mai bala baum. Dalam aum tu, Linggir mai sida angkat ari langkau nya apin merekah pajar lak ka sida nuntong ba kuta nya leboh munsoh baru dani enggau sabagi apin dani.
“Nyadi kita tuboh dua puloh ke dibai aku ari Paku, aku enda ngator kita. Kabuah aku jako nya, laban kita udah puas disabong aku, lalu pemutus ati kita siko-siko temu aku magang. Nyadi enti kita lantang kita anang enda masok ka dalam kuta. Nyadi kita menoa tu, ni ko ator tuai kita empu ngator anembiak diri”, ko iya.
“Nyadi kitai nyurong tu anang mai basong, semina beka diempa sahari pagila aja tau bai. Tang sapa kita enda manah mimpi awak ka iya tinggal ngibun langkau kayau kitai tu, anang neresu ka diri ngelaban munsoh. Malam nya bala maioh enda tindok, laban deka betenggau ngena api nyurong ngagai kuta. Dini-hari mabu sida pan lalu nyurong. Datai ba kaki kuta dia bala bebai ka kayu kena niki kuta.
Hari pen merekah pajar, bala Enchana ke ngambu dulu pen lalu nuntong ba moa pintu kuta. Datai sida dia sida lalu ngentak ka kayu kena sida niki lalu terjun ka dalam kuta. Maioh bendar manok sabong Linggir ke dibai iya ari Paku masok ka dalam kuta. Leboh sida masok kuta tu, munsoh baru satengah udah dani. Sakeda sida agi tindok. Dani munsoh, barang sida ka deka pansut ari pintu lalu dientak ka bala Linggir dia magang. Nyau kalama udah bamok, nya baru munsoh muka pintu kuta ke jalai sida rari. Leboh tu kubau udah tebelit laban bala sida Enchana, bala sida Briak enggau bala sida Birai. Nyau puas ka bamok nya baru bala Bugau alah. Samoa pala ulih bala Linggir 91 igi.
Nyadi Belalih seduai Menggin ke nganti munsoh ba moa pintu kuta, barang munsoh ke pansut dipantap seduai iya magang. Dia Belalih bedengah rawai lima, Menggin rawai tiga, kubau pen lalu alah. Nyadi bala manok sabong Linggir bukai pen maioh ga bedengah didalam enggau ari luar kuta, taja sida mar bendar munoh munsoh ke rari sereta ka dalam babas. Bala munsoh ke rari ke dalam babas lalu dititih ka bala Linggir. Tang sida ke kelalu jauh nitih ka munsoh maioh kena tebak tukak, nya kabuah leboh Linggir nyerang Bugau, anembiak iya semina bakal ditebak tukak. Tu ka empat kali Linggir matak bala.
Rambau Linggir nyerang Bugau, Tuan Rajah James Brooke baru dua taun udah merintah menoa ari Tanjong Datu ngagai Batang Samarahan ari 24hb Sembilan, 1841. Menoa bagi kedua tu agi dipegai tuai Iban enggau tuai Melayu empu. Agi apai iya Uyut nyadi tuai Iban Paku ili enggau Anyut sabedau Rajah James Brooke datai di menoa tu kena 15hb Lapan, 1839 Uyut endang udah bepangan enggau Datu Laksemana Amir, tuai bansa Laut di Buling dalam pegai Saribas. Sida endang sama bekaul dalam pengawa dagang enggau pengawa nyaga menoa. Bala Laut Saribas mega endang nyadi ka malin sida Uyut leboh ka mindah pansut ari Nanga Saribas ngagai menoa bukai laban bansa Laut tu endang nemu tunga menoa sabelah tebing tasik. Kaul tu mega ditampong Linggir empu ke begulai bendar enggau bala sida anak Datu Laksemana Amir baka sida Abang Apong seduai Abang Gudam.
Raja James Brooke Nyerang Padeh, Paku Enggau Rimbas:
Kategal pengawa Iban Saribas enggau Skrang ke deka bendar nyerang menoa orang ba sabelah tebing tasik bakatu, nya kabuah Raja James Brooke mai bala sedadu tasik British ke diulu ka Captain Henry Keppel ngena kapal HMS Dido mudik Batang Saribas lalu nyerang rumah OKP Dana “Bayang” di Padeh, rumah Linggir “Mali Lebu” di Paku enggau rumah OK Gun “Mangku Bumi” di Nanga Tawai pati Sungai Rimbas.
Leboh serang Rajah James Brooke ke terubah iya tu, Uyut endang enda dapat agi ngulu ka bala, laban iya endang udah tuai bendar. Nya kebuah iya ngasoh anak iya Linggir ke agi biak ngulu ka bala belaban enggau bala Raja. Linggir enda ngasoh bala manok sabong iya nerusu ka diri ngelaban bala Raja tang nyurut ka diri ka Ulu Anyut enggai ka bala indu anembiak iya bebadi. Iya semina ngasoh bala manok sabong iya ngipa munsoh nyangka ke bisi berani nitih ka sida. Sida sempat ngelalai ka bala anembiak redak laban ti dipadah ka bala Laut ari ili rita bala Raja James Brooke bisi datai nyerang sida mai bala Balau, Iban Lundu enggau Laut Kuching.
Bala sida Rajah Brooke datai ngena kapal besai ti benama HMS Dido betuai ka Captain Henry Keppel ke mai bala soldadu laut British. Leboh serang Raja James Brooke tu bala Linggir nadai bebadi. Semina rumah Uyut di emperan Kerangan Pinggai ditunu bala Raja serta enggau sakeda kayu buah ti ditanam sida ngelingi rumah bisi ditebang bala Raja. Leboh tu tampun antu pala Lanchang apai Lanjing angus lalu pia mega Kenyalang lama niang Saang laki Selaka ke ditaroh Uyut pen lalu angus dibai rumah ke ditunu bala Raja.
Di Padeh, ke dulu agi diserang bala Raja, OKP Dana “Bayang” mega nyau tuai bendar, nya alai bala iya betuai ka Ajie, Nanang enggau Luyoh nan ka kuta di Nanga Padeh. Kuta tu alah, tang orang nadai bebadi laban endang udah sedia ngelari ka diri. Bala OK Gun “Mangku Bumi” pen alah mega di Tawai.
Sida Raja nyerang Padeh, Paku enggau Rimbas dalam 10 hari aja. Kabuah Raja James Brooke nyerang Saribas enggau Skrang maia tu laban sida deka ngerembai serta ngukoh ka kuasa iya ke nyadi Raja merintah menoa Sarawak tu lalu ngasoh tuai-tuai bukai talok serta nerima Rajah James Brooke nyadi Raja menoa tu. Sabedau tu, semina Laut Kuching anggau Iban Lundu enggau Balau di Banting udah nundok ka perintah iya. Nya alai sa-agi agi tuai Iban enggau Tuai Laut menoa tu enda talok ka perintah iya, penudok iya ti nyadi Raja menoa tu lalu enda kukoh ba runding iya….(jako kenang Captain Henry Keppel dalam surat dairy iya).
Udah bekau ka belanggar di Saribas tu nya ngujong ka OKP Dana Bayang enggau Linggir “Mali Lebu” dikangau ka Rajah James Brooke ngagai kapal iya di Tanjong Sabuloh dalam kandang Saribas Ili ngasoh seduai iya nyerah ka diri nundok ka Parintah. Tang iya enggai nyain surat ti ngasoh iya nyerah laban iya agi enggai nundok tau ka ngelala Perintah ti di pegai Rajah Brooke.
Lalu maia nya mega Rajah James Brooke bisi nulis pasal seduai ti munyi tu: “Orang Kaya Pemancha Dana Bayang ari Saribas diatu bisi lalu ngagai aku ….iya tu orang ti pemadu iya diketakut ka serta mega pemadu berani. Iya enda besai gamal lalu pendiau iya likun serta umur iya nyau tuai. Lengan kanan iya singkong lalu tuboh iya penuh laban litan abi pantap serta abi tumbok sangkoh. Aku deka bendar berati serta merening gamal iya, lalu ari semua tuai bukai dalam batang ai nya, ba runding aku, iya siko tuai ti pemadu pandai serta lurus ngiring bala anembiak iya.”
“Siko agi tuai bansa asal ti sama bisi lalu ngagai kapal aku iya nya Linggir. Tubuh iya baroh serta manah bendar di peda. Mata iya gining-gining baka perening mata ular bisa leboh iya duduk atas deck kapal. Aku enggai badu merening ulah iya ti likun laban ari perening mata iya ti tajam bisi pangering, pemintar lalu nemu beparagam ka utai dudi hari ila. Silak mata iya mit serta tajam indah baka jarum kompas.”
Sama datai maia tu mega tuai siko ti benama Linggi ngari ka sida ari Skrang laban Libau “Rentap” enggai meda orang kulit putih. Leboh ka betemu Rajah James Brooke madah ka tuju iya mesan ka semoa sida ngagai kapal iya. Iya minta Iban Saribas enggau Skrang badu agi ngayau. Sida tiga sama nadai batang saut ba pekara tu laban nemu diri bedau deka di pegai bansa orang bukai. Lalu pia mega pengawa bebaik tu enggai digaga naka nya aja, laban maioh pengerusak udah nyadi. Sida tiga semina ngau ka Raja aja, tang nemu maioh pekara patut diadu ka dulu bedau bebaik baka pengawa megai serta ngemansang ka menoa baka ka diasai kitai ke diatu.
Tuju Raja Brooke maia tu semina deka nyekat pemindah Iban Saribas enggau Skrang enggai ka ngaga pengachau lalu iya ulih numpu ka pengawa iya ti ngerembai ka kuasa iya ngagai menoa bukai dalam menoa Sarawak tu. Ari nya tadi iya tau ngukoh ka penudok iya ti nyadi Raja megai menoa Sarawak.
Dua belas bulan udah nya, kena 8hb Lapan, 1844, sida Raja James Brooke datai baru tang sekali tu sida masok Batang Lupar lalu nyerang Sherif Sahap di Patusan enggau Sherif Mullah dalam Undup lalu betempoh enggau Iban Skrang ba endor ke dikumbai Kerangan. Leboh ke nyerang Undup, bala Sherif Sahap enggau Sherif Mullah nadai nan tang ngelari ka diri. Leboh ke nitih ka bala Sherif Mullah rari, siko bala soldadu tasik British ke bepangkat Lieutenant benama Wade parai. Leboh ka betempoh enggau bala Iban Skrang di Karangan bala Raja maioh bendar parai. Nitih ka tulis Captain Henry Keppel empu, bala sida ke parai iya nya Mr. Steward, bala Laut 30 iko nyengkaum tuai sida ke benama Datu Patinggi Ali enggau tiga iko bala kelasi kapal.
Linggir Mai Bala Ngalah Ka Raja James Brooke Di Kuching:
Dalam taun 1847, Linggir mai bala 60 iko ka Kuching. Tuju sida tu endang deka ngulih ka pala Raja James Brooke empu di astana iya di Kuching. Linggir empu mega endang enda puas ati laban ka enda diasoh Raja James Brooke ngayau agi. Nambah ka nya Raja James Brooke pen nadai ga mai sida mindah ngayau ngalus ka menoa bukai, lebih agi mai sida ngadu ka pemansang menoa. Nya alai iya nyau berunding ngiga jalai munoh Raja James Brooke lalu ngambi pala iya dikena iya mantup ka pemerani ati diri nyadi tuai Iban Paku.   Nyadi malam sida datai di Kuching, iya lalu ngulu ka bala iya niki ngagai astana Raja leboh Raja James Brooke makai enggau akan iya dua iko, James Brooke-Brooke seduai Charles Johnson Brooke.
Meda bala Linggir datai ngenyit, Rajah Brooke ngelalu ka sida lalu ngasoh sida dudok ba geladak berintai-rintai ngelingi mija ke alai sida menyanak nya makai. Laban penatai sida nya, Raja irau serta rawan bendar ati. Iya belaba ka Linggir enggau bala iya jai ati deka ngalah ka astana iya. Laban nya iya bejako enggau pengibun astana iya siko, ngasoh iya madah ngagai Datu Bandar seduai Datu Temenggong, awak ka sida mai bala mantu penusah nya enggau jampat. Leboh bala Datu dua iko nya datai enggau bala 60 iko kia, Raja James Brooke madah ka Linggir enda patut mai bala ka astana iya malam hari enda ari padah dulu. Iya lalu ngasoh Linggir mai bala iya pulai enggai ka sida diamok bala Datu. Enggai ka bala manok sabong iya bisi bebadi ditimbak bala Raja dia Linggir lalu mai sida pulai ngagai perau sida di pangkalan astana. Tang ati sida enda lantang laban ringka ke digantong dalam perau iya enda endor engkah pala Raja James Brooke. Sida lalu pulai ka menoa.
Di rantu ai sida lalu munoh laut ka berikan di nanga Sarawak. Datai dimenoa, iya lalu madah ka ati diri enda tembu laban niat ati iya ke deka bedengah Tuan Raja empu enda ulih dikerja iya. Nya alai iya berunding deka nurun nyayau baru ngelaban semaia iya enggau perintah Rajah James Brooke.Leboh maia tu mega, nitih ka almanac negeri Sarawak, penyampau mensia ke diau di Kuching maia tu udah manggai ngagai 8,000 iko. Lalu menoa ke dipegai perintah Raja Brooke udah ngerembai air Kuching ngagai Sungai Oya.
Belanggar Ba Ujut Beting Maro:
Dalam taun 1849, lebih dua taun udah ke mai bala niki ngagai astana Raja James Brooke, Linggir nurun baru ngayau beripa enggau lalu deka ngalah ka Igan, Matu, Paloh, enggau Sarikei. Sida ke nurun tu udah tembu nebas umai bukit. Semoa perau pengayau anembiak Linggir leboh tu lapan belas buah ari Paku, Layar, Skrang enggau Rimbas. Datai sida di Nanga Rajang sida lalu ngalah ka Igan, Palog enggau Matu. Ari nya sida lalu mudik deka ngalah ka Sarikei. Datai sida dia, sida nemu munsoh udah ngadang sida datai, laban dipadah ka munsoh ke bisi rari ari Paloh. Udah nya sida lalu betempoh enggau munsoh, munsoh enda alah, nya alai sida lalu mulai ka diri guai ka ngalah ka kampong Duri ke apin lama udah alah laban bala OKP Dana “Bayang” enam bulan dulu ari tu, dalam Sadong enda berapa jauh ari nanga.
Leboh sida datai di Nanga Kalaka sida lalu di timbak bala Raja James Brooke ke ngipa dia ngena empat puloh buah perau. Rajah Brooke empu ngena perau ke benama Singa Raja ke ulih ngundan lapan puloh iko, lalu Charles Brooke ke enggau ngipa leboh tu nepan perau ti benama Raja Wali ke ulih ngundan enam puloh iko. Sida lalu rari ngagai Nanga Saribas ke endor sida betempoh enggau bala Raja ke ngipa dia ngena kapal Nemesis, Albatros, Ranee enggau empat puloh perau Dayak Balau, Lundu enggau Laut. Dia perau sida maioh bendar karam, ke ngasoh sida udu bendar tasah.Meda pengerusak balat bendar nyadi, Linggir lalu mai perau iya nempoh kapal Nemesis.
Orang kapal balat bendar nimbak sida tang perau enggau sida iya empu nadai kena laban leka mariam. Sida nguji deka niki ngagai kapal nya tang enda ulih laban bala kelasi kapal nya balat bendar malu sida. Kapal nya lalu enda ulih tiki bala Linggir, nya alai sida lalu rari tunga ka Nanga Layar. Nyadi perau orang bukai karam magang, tang bala maioh nyemerai lalu sangkai ka tebing ba ujut Tanjong Maro. Ari nya ko runding sida ke rari nya sida bedarat nepat Ulu Sungai Undai pati Rimbas, entara enggau Batang Krian. Nyadi perau Linggir enggau perau Abang Apong lalu nama Batang Saribas.
Udah sida lepas ari semoa pemar, nya baru anembiak Linggir mangkong setawak ngena “Pangkong Kumbai” kena madah ka jalai pulai ngagai menoa diri ngagai mensia ke maioh udah karam perau malam nya. Setawak ka dipangkong sida nya digelar sida “Bunsu Remaung Negong” ke agi dikembuan penulis tu di bilik sida di Krangan Pinggai, Paku, Spaoh dalam menoa Saribas.
Nitih ka rita ti ditusoi B. Urban Vigors ngagai Editor London Illustrated News, ke bisi enggau dalam kapal Albatros maia nya, dia iya madah ka bala Rajah James Brooke mai tiga buah kapal besai, iya nya kapal Nemesis, Albatros enggau Royalist. Tuju sida tu iya nya nyerang bala munsoh ke bisi ngaga pengachau dalam Batang Rajang. Sida iya angkat kena 24hb. July, 1849. Datai di Lingga, sida ninggal ka kapal Royalist dia dikena nyaga bala Balau ke diau dia tinggal bala manok sabong sida ke dibai Raja ngayau. Sida Raja angkat ari Batang Lupar kena 26hb July, 1849 lalu nuju Nanga Saribas ke alai sida semaia beranti sabedau belayar ke Nanga Rajang. Leboh ka beranti dia, siko tuai bansa Laut menoa nya bisi datai ngagai sida lalu madah ngagai Raja sida bisi meda 107 buah perau Iban Saribas enggau Skrang mansa sida dia nuju Tanjong Sirik deka nyerang orang ba sabelah Nanga Rajang.
Ninga rita nya, Rajah James Brooke lalu ngambi peluang nya mai bala iya ngipa sida Linggir pulai ngayau ba Nanga Saribas dia. Raja James Brooke lalu ngasoh Captain Farquhar ari Kapal Nemesis ngator ipa sida dia. Sida nemu sida Linggir enda tau enda pulai nengah Nanga Kalaka tauka Nanga Saribas. Nya alai Captain Farquhar ngator Raja James Brooke ngena perau Singa Raja enggau anak menyadi iya, Charles Brooke ngena perau Raja Wali mai 40 buah perau Dayak Balau, Dayak Bidayuh Selakau ari Sadong enggau Laut Kuching ngempang Nanga Kalaka enggai ka munsoh lari kia. Sida Captain Farquhar empu ngena kapal Nemesis, Albatros, Ranee, 40 perau soldadu tasik British enggau perau Iban Lundu ngipa ba Nanga Saribas. Sabuah perau ti pemadu iya laju dipilih sida nyadi ka wan ai lalu diengkah ka ba Tanjong Sirik ngemata ka penatai sida Linggir. Enti sida Linggir bisi ayan, sida lalu beguai nesau bala Raja ngasoh sida sedia negah munsoh lalu muru sida ngagai Nanga Saribas ke alai sida iya lalu besatup enggau bala besai ke ngipa dia.
Ditu pulai ka pun baru jerita. Nyadi leboh sida anembiak Linggir deka ngalah ka kapal Nemesis tadi, ipar Linggir empu ke benama Chabu lalu laboh ka ai lalu enda sempat niki ngagai perau agi. Iya lalu rarat dibai ai ka tasik kin. Nyau kelama iya udah nyemerai alai iya nemu apong balu ke alai iya nepan. Ngena nya iya rarat ngagai maia ai pasang ke mai iya ketebing ka baru. Pagi siti orang ke ba kapal Nemesis tepeda ka iya empakap ba apong nya. Sida lalu ngepong iya ngena sampan mai iya pulai ka dalam kapal. Datai ba deck kapal dia tuai Laut siko minta minoh iya ngagai Tuan Rajah seduai Captain Henry Keppel. Tuan dua iko nya enda ngasoh orang munoh iya. Pedis ati ninga tuai laut nya deka munoh iya, Chabu lalu numpu dada laut nya ngena tumbit iya, ke ngasoh iya luput dia. Chabu pan lalu di kurong Raja dalam pelekah kapal nya.
Ari samoa perau sida ke pulai ngayau tu tadi semina perau Linggir empu enggau perau Abang Apong ulih mulai ka diri ka menoa. Perau orang bukai karam lalu penepan iya tasah magang. Nyadi sida ka betempoh tu tadi leboh tengah malam lalu sadini-dini hari 31hb Tujoh, 1849. Hari siti kena 1hb. Lapan, 1849 bala Raja lalu bambi ka perau bala Linggir ke karam ditasik. Ngena nya sida mudik nitih ka perau Linggir enggau perau Abang Apong ngulu ka Saribas. Sida lalu mudik Paku, datai ba tumpok laut di Nanga Buling lemai 2hb Lapan, 1849.
Di Nanga Buling dia Raja ninggal ka kapal Nemesis enggau perau ke besai ke ngundan ubat meriam. Leboh sida mudik Paku ngena pasang hari siti, Chabu ke udah kena tangkap di Maro tadi lalu ditinggal ka Raja dalam kapal nya dijaga bala kelasi iya. Leboh sida datai ba Nanga Ketunsong ari ili Nanga Matop, dia bala Raja nemu pengerebah udah rebah ngalit ka Batang Paku ditebang bala Linggir. Laban tu pemudik sida lalu janggal. Batang Kayu maioh bendar, batang ensurai ngenjing babesai ngalit ka ai, ke dipungga bala Sebuyau ari Lundu enggau Samarahan, bala Balau ari Lingga enggau bala Bidayuh ari Sadong. Sida mungga pengerebah nya sahari kenapat ke ngasoh sida mudik naka Lubok Peka.
Lemai nya bala Linggir di Krangan Pinggai ninga bala Raja udah betatam ba Lubok Peka. Iya lalu ngasoh Enchana “Letan Pulas Mas” seduai Gerijih Apai Landan nginau munsoh. Seduai iya nurun tang ati seduai rawan bendar, datai ka tanah asai benyut-benyut ditengah seduai iya ko tusoi seduai. Datai ba juol tanah atas Lubok Peka, dinga seduai Raja enggau Captain Keppel benong baum enggau bala seduai. Sida benong bejako ka sapa dikarap ka ngambu dulu betiki pagila. Nyadi ko OK Janting didinga bejako madah ka bala Balau enda ngambu dulu, laban ko sida dua iko biring sempidan rikut-rikut ngair ba tengah emperan datas. Nyadi ko saut OK Temenggong Jugah ari Lundu enti anak Balau enggai ngambu dulu, lak ka kami anak Sebuyau Lundu dulu ka bala pagila.
Udah tembu jako nya, Abang Hassan, tuai laut Sarawak, bejako madah ka sida ke ngambu dulu enda tau enda belabong kesumba kuning. Urong pukul delapan pagi ko iya, “sapa ari ulu tauka ari ili dulu pegari pansut panjong, nya maut”. Udah abis jako nya, Gerijih seduai Enchana lalu beguai mulai ka diri kulu ka. Datai seduai dirumah, seduai nusoi utai dipeda enggau jako bala Raja didinga seduai iya. Ninga nya Linggir lalu mai anembiak iya baum ngeram ka ipa pagi siti. Ninga nya baru Laksemana Amir ngebak ka ketika iya. Dipeda iya ari ketika manok sabong ke manah bulu enda tau enda diasoh dulu ngeram ka ipa. Tang kita tiga enda tau enda belabong kesumba kuning.
“sapa ari ulu tauka ari ili dulu pegari pansut panjong, nya maut”, ko iya.
Nyadi bala Linggir nadai maioh. Kabuah pia laban samoa orang ulu Paku enggau Anyut agi tasah sabelah utan ba entara Rimbas enggau Batang Krian enggau ba sabelah ulu Sungai Undai pati Rimbas. Nyadi orang Paku ili udah belalai sabelah ulu Sarudit, Sekundong enggau Luban magang, nadai enggau ngelaban bala Rajah. Pagi siti agi urap ari bala Linggir nurun ngeram ka ipa nebing ai Peka. Endor sida ke ngipa tu jerami, benong daun pumpun munti ke ngelindong pala sida ke nan dia. Nyadi anembiak ke apin bujang, Muking, Saang enggau Mula asoh sida nguyat puchok nangka ba kaki tangga tembawai rumah ba munggu ari atas sida ke ngeram ka ipa.
Serta sida udah ngeram ka ipa, peda niki Bunsi ke lalu ditangkan ka Tujang seduai Kalong sama anak OK Temenggong Jugah empu. Sida ke niki tu lalu tepeda ka puchok nangka beguyat ditiki bala anembiak mit tadi, nya alai sida lalu beguai bejalai nuju nya. Leboh Bunsi mansa Kedit “Rindang” ke belindong ba pun munti tang dipeda iya lanjai burong ruai, iya lalu tegepang, Kedit pan lalu mumpong iya kemaia nya ke ngasoh pala Bunsi lalu putus dia. Bukang iya belanda nadai agi pala ko tusoi sida ke tuai menya bulih tiga depa penyauh. Nyadi Kedit ke mumpong Bunsi nya tadi nyau ka belaboh alu enggau Belalih ke ngeruroh Bunsi enggau sangkoh iya.
Udah parai Bunsi, Tujang lalu mansang ka moa, ke lalu betemu enggau Abang Apong. Seduai iya sama enda sempat mantap pangan laban udah kelalu semak. Nya alai seduai lalu berekak, tang sama enda terebah ka pangan. Nyau kepuas seduai ke deka ngerebah ka pangan, nya baru Abang Apong nyu ka Tujang, ko iya “alau Linggir”. Linggir lalu mantap pala Tujang kena pending putus, abi iya lalu ngerampit keruntok pala. Tang Tujang ke landik bendar nyilat agi dapat muai diri ngagai Sungai Peka. Ai sungai nya leboh nya agi benong pasang menoh. Linggir lalu mantap iya baru, tang pedang iya sukar, nya alai pedang Tujang ke nyilat pantap Linggir ngena ka dekuan Linggir ke balat bendar bedarah. Linggir udah nya nyau deka mabok darah.
Nyadi Tujang mati ba ai Peka. Pala iya lalu enda ulih pumpong Linggir laban senapang batu bala Raja lalu nimbak menimbak. Sigi peluru senapang nya kena Abang Gambong ke lalu ngebus ka bau iya. Udah Abang Gambong balat bakal, sida lalu rari mai Abang Gambong pulai bedarat kulu. Ari Krangan Pinggai sida lalu naban ka Abang Gambong merau ngulu ka Sungai Anyut. Abang Gambong mabok darah, agi idup, tang meda iya enda ulih ubat, sida numbak ka iya atas Lubok Engkala ari ili munggu Engkerebai dalam Anyut.
Nyadi samoa bala Linggir nyengkaum iya empu nan di Nanga Peka 18 iko aja. Bala Raja agi nitih ka sida kulu, datai di Nanga Anyut lalu nunu rumah Majang apai Juing ba kepit Anyut enggau Paku. Ari nya sida lalu mulai ka diri kili. Datai sida ba pangkalan sida di Nanga Peka, siko sida tindik ka pengaraih senapang batu lalu meletup. Leka peluru nya lalu kena dada ipar Bunsi seduai Tujang ke ngasoh iya parai dia. Nyadi OK Temenggong Jugah meda anak iya dua iko enggau menantu iya siko udah parai, nyabak. Iya lalu minta diri pulai mai bangkai sida nya sahari nya ka Lundu.
Tang ko Raja, “Anang tusah ati Orang Kaya, anak nuan mati berani, laban ngering ka adat menuku. Udah nya OK Temenggong Jugah enggau bala iya lalu pulai mai bangkai Bunsi, Tujang enggau ipar sida iya. Semina Kalong enda pulai laban iya agi deka bebalas ka menyadi iya ke udah dibunoh Linggir. Udah nya bala Raja pen lalu mulai ka diri. Datai sida di Nanga Buling dia siko Negro mati kena timbak senapang batu sida iya empu. Bangkai Negro tu lalu di tumbak ka sida ba pendam Melayu di Telok Semang ke diengkubang Bajut ke bensumbar “Ujan Batu”, di Luban.
Udah nya bala Raja lalu pulai ka Sarawak mai Chabu ke ditangkap sida di ujut Maro suba. Datai di Sarawak Chabu diengkah ka Raja ba dapor astana iya. Kira saminggu udah nya baru Raja bejako enggau Chabu. Chabu minta pulai laban ko iya, anak iya lima iko agi mit lalu nadai orang ngidup ka laban indai sida udah parai. Nyadi bini Chabu ke benama Tambong endang amat udah parai karam leboh ngeresap tinggal menyadi iya Linggir nyerang Bugau. Tambah ka nya iya madah ka ngagai Raja iya orang umang, orang seranta. Ninga serabana nya, Raja sinu ati, tang enda berani ngelepas ka iya pulai kadiri nadai orang nganjong.
Nyau kelama udah berunding baru Raja ngasoh Laut nganjong iya sereta lalu mai surat ngagai Abang Ali di Kabong. Iya ngasoh Abang Ali nganjong Chabu pulai ngagai rumah iya empu di Paku. Datai di Kabong, Abang Ali lalu macha surat dikirum Raja ngena tulis Jawi. Chabu alit bendar ati meda Abang Ali tau bejako enggau arok tulis nya. Udah Abang Ali nemu rita dalam surat, iya lalu ngator anembiak iya nganjong Chabu merau pulai ngulu Krian. Datai sida di Nanga Gerenjang, Chabu lalu bedarat ngulu Gerenjang nuju Ulu Paku. Ari Ulu Paku iya bedarat kili lalu datai ba rumah Kadir di Batu Tampak Panas enda jauh ari Nanga Penum.
Leboh mansa pendai orang Batu Tampak Panas dia, iya tepeda ka menyadi indu iya nama Angkis bisi mandi, tang lalu belanda pulai ka rumah enda nanya iya. Iya pen enda ga nanya Angkis. Datai dirumah, Angkis lalu nusoi diri bisi meda Chabu bedarat datai ari Ulu Paku. “Bula nuan,” ko sida iya sarumah, “Ni Chabu agi bisi, iya udah parai tasah di Ujut Maro”, ko sida. Angkis ngumbai mata diri enda saru, tang tentu menyadi iya Chabu ke dipeda iya bejalai datai ari ulu. “Lapa nuan enda mai iya niki,” ko sida bukai. Angkis enda bemunyi agi.
Ari Batu Tampak Panas, Chabu lalu bedarat ngili Paku. Datai iya di Nanga Samu, iya lalu niki Bukit Saban Tinggi, ari nya lalu bejalai ninting berari ari ngagai iya datai ba Bukit Ulu Kulat ari atas rumah sida empu di Krangan Pinggai. Leboh iya nurun bukit nya mansang ka rumah, dia bala anak lelaki iya, Muking, Garran, Layang enggau Jugol ke ngambi kayu kena sida deka ngerapoh iya, tapeda ka iya ari jauh lalu belanda pulai ka rumah. Datai sida di rumah, sida lalu kemaia nya madah ngagai orang bisi meda apai sida datai. “Bula kita”, ko orang, “ni apai kita agi bisi”, ko sida. Enda lama udah nya Chabu lalu niki ka rumah. Meda iya datai orang tekenyit enggau gaga magang, laban iya ke dikumbai udah parai tak datai baru. Orang sarumah nya pen enda ga nyadi ngerapoh iya, laban iya dikumbai udah mati udah pulai idup baru enggau gerai nyamai.

Nundok Ka Raja Di Kuching:
Apin lama udah Chabu pulai, alai Linggir nyuong Abang Apong di Buling mansang nundok ka perintah Raja di Kuching. Tuai orang ari Padeh & Layar sama enggau sida ka Kuching leboh tu, Nanang, Luyoh enggau Ajie, sida tiga diri menyadi, anak OKP Dana “Bayang” ari Padeh. Leboh sida berandau enggau Raja James Brooke di astana iya, Raja enda ngasoh sida agi bekayau ka orang kia-kia bedarat tauka merau, enggau enda mega agi ngasoh sida ngelaban perintah iya. Sida ke tuai pen besemaia badu agi bemunsoh, tang deka diau bebaik ngidup ka diri, nitih ka adat ke menyana enggau rurus. Udah tembu jako nya, orang ke tuai pulai ka pasar, tang Chabu ke enggau Linggir apin pulai. Iya madah ka diri deka bejako kediri enggau Raja empu. Leboh iya betemu enggau Raja, iya minta ampun, laban leboh iya kena tan ka di astana nya dulu suba, iya udah bula ka Raja, madah ka diri umang enggau seranta.
“Aku, Raja, tuai orang”, ko iya. “Aku suah udah matak kayau anak enggau endang masai nitih ka serang ipar aku Linggir,” ko iya.
“Oh, enti munyi nya bula ka aku nuan,” ko Raja James Brooke.
Raja lalu nanya ka nama iya, laban leboh iya kena tan ka perintah suba, iya enggai skali-kali madah ka nama diri ngagai orang ke nanya. Iya madah ka nama diri Chabu, lalu besemaia enda agi enggau orang ngayau tauka ngelaban perintah Raja. Udah tembu jako nya, Chabu lalu pulai nitih ka tuai bukai ke udah pulai ka pasar Kuching. Nyadi udah bekau ka betempoh enggau bala Linggir di Beting Maru, Raja lalu ngaga kubau siti ti dikumbai Kubau James di Nanga Skrang dikena iya nagang sida ari Skrang undor ninggang kayau sida Linggir ari Paku enggau sida Ajie ari Layar nyerang orang ke diau ba sabelah tebing tasik.
Kategal nya, kena 26hb. Empat, 1850, bala sida Libau “Rentap” nyerang Kubau James. Dalam serang tu, Tuan Alan Lee ke ngemata ka kubau nya parai dibunoh menantu Libau “Rentap” ke benama Layang leboh ka betempoh ba endor ka dikumbai Lintang Batang ari ulu Nanga Skrang mimit.Nya alai nitih ka jerita lama Iban, semina Libau “Rentap” tuai Iban ke udah mujur ulih nan ka kuta diri ari serang Raja, iya nya di Kerangan enggau di Sadok dua kali, serta lalu udah ulih ngalah ka Kubau Raja di Nanga Skrang.
Linggir Seduai Ajie Mantu Apai Dendang “Gasing Gila” Di Skrang:
Dalam bulan Empat, 1854, Tuan Besai James Brooke-Brooke seduai Tuan Muda Charles Brooke mai bala nyerang rumah tuai Iban Skrang siko ka benama Apai Dendang “Gasing Gila” di menoa ke dikumbai Tekalong dalam Skrang. Kabuah seduai nyerang rumah tu laban sida Raja nyangka sida Apai Dendang bisi mantu bala Libau “Rentap” enggau garam di Sungai Lang. Tang ba kenang sida ke tuai kelia, bala sida Raja tu endang agi enda tentu lantang ati udah Kubau James ka alah diserang sida Libau “Rentap”. Nya alai Raja James Brooke endang ngiga kabuah nyerang sida Apai Dendang, dikena bebalas ka pemarai Tuan Alan Lee.
Nya alai leboh tu Linggir seduai Ajie mai bala seduai ninggang bala Apai Dendang nan ka rumah nya. Meda nya Tuan Besai seduai Tuan Muda enda nyadi nyerang rumah Apai Dendang. Ninga Linggir seduai Ajie bisi mantu Apai Dendang, Raja James Brooke lalu mesan ka seduai iya datai ka Kuching. Leboh ka betemu enggau Raja James Brooke, dia iya lalu besalah ka Linggir seduai Ajie laban seduai mai bala seduai mantu Apai Dendang ke deka diukum sida laban ditemu mai garam ngagai sida Libau “Rentap” di Sungai Lang. Nya alai Raja lalu ngukum seduai iya enggau lapan igi tajau. Linggir seduai Ajie madah ka seduai iya enda setuju enggau ukum Raja nya laban seduai nulong orang ke nadai penyalah. Seduai lalu nudoh ka Tuan Besai seduai Tuan Muda ngerja penyalah besai mungkal bunoh enggau Apai Dendang enggau nadai kabuah.
Ninga nya, Raja James Brooke enda bemunyi, lalu penyarut sida tu lalu abis naka nya. Taja pia Linggir seduai Ajie madah ka Raja Brooke seduai endang megai semaia seduai ke dulu agi ari tu enda agi nyerang orang ari darat tauka merau. Seduai semina nulong orang ke enda salah lalu enda ngasoh Tuan Besai seduai Tuan Muda nyerang rumah Apai Dendang agi.
Dalam taun 1854 tu mega bala sida OKP Dana “Bayang” diserang bala Balau leboh ka berikan di Tanjong Kauk. Lepas bala Balau ti udah bebunuh ka orang berikan di Tanjong Kauk, OKP Dana Bayang lalu ngangau ka Linggir “Mali Lebu” ari Paku seduai Unal “Bulan” ari Layar ngagai rumah iya di Padeh. Iya mai seduai nya berunding deka mai bala besai ngalah ka Balau ba Bukit Banting nya empu. OKP Dana Bayang nanya seduai iya enti seduai sama setuju mantu iya enggau bala iya. Linggir “Mali Lebu” seduai Unal “Bulan” bela madah ka diri sama setuju laban deka bebalas ka pemati orang maioh ka dibunuh bala Balau di Tanjong Kauk.
Tang enda mukai-mukai, leboh sida benong nyendia ka kayau tu, OKP Dana Bayang kena jangkit penyakit Tampok Buah lalu parai ditambah ka penyakit bukai dalam taun 1854 lalu ditumbak ka di pendam Terusu dalam Padeh. Dalam bulan Lapan taun nya, Raja James Brooke enggau anak menyadi iya lalu nyerang Libau “Rentap” di Sungai Lang dalam Skrang. Leboh ka betempoh skali tu, Rentap bisi bakal lalu dibai bala iya rari ka Bukit Sadok. Ba tuchong Bukit Sadok nya sida lalu ngaga kuta ke mujur ditan ka sida tiga kali sampai ka sida alah kena 28hb. Sapuloh, 1861.
Linggir Nyerang Baketan Sugai:
Kalima kali Linggir matak enggau serang ngalah ka rumah Baketan, Apai Siba, di Sugai pati Kanowit. Kabuah iya nyerang Baketan tu, laban Apai Siba enggau anembiak iya diau ba entara menoa Iban enggau Baketan. Serta Apai Siba ninga rita Linggir bisi ngayau tunga kia, iya dulu madah ka munsoh ngasoh sida rari. Pedis ati ka pengawa Apai Siba, Linggir enggau anembiak iya lalu ngalah ka rumah Apai Siba. Rumah nya lalu alah, taja Apai Siba enggau anembiak iya balat bendar ngelaban nan ka rumah sida ari alah ka Iban.
Leboh tu manok sabong Linggir ke balat bendar pegari nama nya Chulo “Tarang” nangkap rawai lapan, Minggat Apai Runai badengah rawai tiga, Garran anak Chabu iya nya anak menyadi Linggir empu badengah rawai lima. Manok Sabong bukai nyau deka badengah magang, tang penyampau dengah enggau tangkap siko-siko sida enda ulih ingat ka magang. Semina ulih dikingat ka Langie nangkap Kuyat, Adu apai Jingan nangkap Dinai enggau Garran nangkap Sadi seduai Nyeridan. Tang seduai tu dipesilih ka Garran kena minta Dinai ari Adu.
Nyadi anembiak Linggir mati leboh kayau tu benama Angga anak Sa “Panggau”, kena rurok munsoh ari sadau ke lalu munoh iya kemaia nya ba moa pintu ukoi entara bilik enggau ruai. Serang Linggir sekali tu pen raat bendar. Samoa pala ulih sida bulih sadaun idas dianchau sida ba Krangan Pinggai di Sungai Paku. Tangkap tama bilik Linggir 30 iko, tama bilik Chabu 7 iko enggau tama bilik Munjie siko. Tama bilik orang bukai pen bisi tang enda ingat ka penyampau iko agi.
Datai dirumah sida lalu rami enchaboh arong ka samoa dengah. Siko tangkap Minggat Apai Runai balat bendar bakal, nya alai Linggir lalu ngasoh Minggat nembu ka iya ba sendi rumah sida. Udah tangkap nya mati, pala iya lalu dikerok Linggir ba Sungai Kerok enda jauh ari ulu Krangan Pinggai.
Udah nya laban bala indu Baketan bengat maioh, leboh sida tinggal orang turun ka umai, sida betampong-tampong begiga kutu pangan lalu ngelantang ka ati diri ingat ka di menoa sida seruran besangin berari ari. Nyau kepuas sida baka nya, sida baum rari, tinggal orang ke empu sida gawa ba umai. Sida rari ngulu ka ai Paku deka melunggang ka Julau. Tang enda mukai leboh orang ngiga sida temu orang magang. Siko sida ke benama Indai Jungki ditemu belindong enggau daun lemayong ba tebiang ari ulu Lubok Lesong ke benama Tebiang Indai Jungki datai ka saharitu. Udah sida temu, sida lalu dijual sida Linggir ngagai Datu Laksamana Amir magang. Semina sida ke lelaki agi ditan enggau siko dua indu ke biak agi diempu orang ke bempu sida. Tang leboh niki ka pala ulih ari Sugai tadi, Linggir meri Datu Laksamana Amir ulun indu siko kena iya gaga ka serang diri raat bendar.
Udah bekau serang tu, Linggir nurun baru (ka enam kali) kayau beripa ngagai Luba Lassa enggau lalu nyerang Sungai Illas tunga ka Nanga Rajang. Leboh kayau tu dia Ganja “Kemping Padi” ari Penom seduai Gunggu “Ribut Nyepu Gulang Galu Nanga Illas” sama bedengah sigi siko enggau Muking Apai Mendong bedengah sigi, tang dengah tu bambu enggau unggal iya Mula, sama besendi ruai enggau iya. Tang aya seduai iya Linggir ngatur seduai iya beparas terang, barang sapa seduai iya dulu agi bedengah baru nya empu dengah tu. Udah pulai serang tu, nya baru Sa “Lua” (apai Enchana “Letan Pulas Mas” seduai Minggat Apai Runai), sida Linggir sarumah di Krangan Pinggai nyuong isan iya Enteri apai Jara di Suri Rimbas ngabas menoa Batang Awik pati Krian, ka alai mai anembiak pindah ari Paku. Menoa manah diabas seduai. Seduai pen lalu mulai ka diri ka Suri enggau Paku. Tang enda mukai datai dimenoa seduai ke sama udah tuai pen mati. Sa di kubor ka ba pendam Batu Anchau, Paku lalu Enteri ba pendam Bukit Batu di Suri. Udah merantu sida ke udah parai, nya baru Enchana “Letan Pulas Mas” anak Sa “Lua” pindah ngulu ka bala ari Paku enggau Anyut, tang maioh agi bala ari Anyut ari sida ari Paku. Dua taun Enchana enggau anembiak iya udah datai di Awik, menyadi iya Minggat enggau anembiak iya ari Suri pen pindah lalu diau ngulai sida menyadi iya Enchana, Menggin, Gurang di Awik.
Linggir Mantu Perintah Raja Brooke Dialah Ka Bansa China Kheh Di Kuching (20/02/1857):
Dalam taun 1857, bisi berita ngenyit datai madah ka perintah Raja Brooke di Sarawak udah dialah ka bansa China Kheh ke gawa ba lumbong mas ari Bau, Buso enggau Siniawan di Ulu Sungai Sarawak. Pia mega Tuan Muda Charles Brooke ari Kubu di Nanga Skrang bisi begerah mai tuai-tuai Iban Lingga, Skrang enggau Saribas mantu penusah tu. Nya alai laban nya OK Janting enggau anembiak iya ari Lingga mantu magang. Pia mega OK Gasing enggau tuai-tuai Skrang Ili sama bisi mantu. Ari Saribas, Linggir, Abang Apong enggau bala seduai iya sama bisi mantu ari Paku lalu Nanang, Luyoh enggau Ajie mega bisi mantu enggau bala sida ari Padeh.
Bala Linggir merau ngena barong meraka tasik lalu bala sida Nanang ngena perau panjai. Datai di Kuching, leboh betemu enggau Raja James Brooke, sida diasoh iya nitih ka Chine ke benong belalai di sabelah babas ari luar nengeri Kuching. Bala Iban lalu mupok begiga ka China, belaban ngena nyabor, langai tingang, malat enggau ilang. Nyadi China ngelaban sida ngena tat, parang bingkok tang panjai bendar ulu, bulih lima depa pemanjai.
Ngena duku enggau terabai Iban nyamai bendar nyilat pantap tat ke ngasoh China balat bendar rusak. Udah alah China, Abang Apong seduai Abang Aing ari Skrang enggai agi dibai tuai Iban ngiga China ke tasah ka dalam kampong. Semina bala Iban Lingga, Saribas enggau Skrang bebendar endar berasu ka China ke tasah tu. Leboh kayau tu, Luyoh nampak bendar berani. Inggar bendar panjong iya pulai ari babas ba moa Tuan Raja empu. Pia mega leboh kayau tu maioh bendar Iban badengah laban munsoh enda mar dilaban, tang dengah siko-siko enda ulih kingat ka agi.
Lepas mantu Tuan Raja ngalah ka China, Linggir nadai agi matak serang besai kadiri empu. Samoa pengawa kayau iya udah nya ngari ka Raja berari ari. Tang taja pen sida Linggir udah nundok ka Raja kenyau ari taun 1849, entara taun 1854 ngagai 1858, bala Balau agi mengkang ngaga pengachau ngagai Iban Saribas. Sida mungkal bunoh lalu nyerang Iban Saribas ke berikan di Tanjong Kauk dalam taun 1854. Sida mega nyerang perau Iban Saribas ke undor ka Kuching dalam taun 1858 kira sataun udah sida ke sama mantu Raja James Brooke ngalah ka China Khek di Kuching. Nyadi pengawa sida tu balat bendar ngasoh ati Iban saribas enda lantang lebih agi Ajie anak OKP Dana “Bayang”. Nya kebuah iya pulai ngelaban Raja baru lalu nyerang kubau Lily ke baru tembu di Betong kena 14hb. Tujuh, 1858. Tambah ka nya iya deka bebalas ka bala sida ke rusak bendar di Tanjong Kauk laban bala Balau. Iya pen selalu mai bala kayau anak ka Banting lalu nguta diri di Nanga Spak, pati Layar ke alai iya parai betempoh enggau bala Raja dalam taun nya.
Dalam taun 1858 nya mega bala anembiak Linggir bisi rusak laban enda ngadang diri betempoh enggau bala Balau ke diasoh Raja ngipa orang Saribas ke pansut ari Nanga Saribas enti nadai surat kamendar ari perintah di Kubau Lily, di Betong. Endor pengerusak tu nyadi di Meludam ba entara Nanga Saribas enggau Nanga Batang Lupar. Nyadi ensepi diri udah nundok ka perintah kenyau ari taun 1849, Linggir ngemendar ka anembiak iya nemuai ka Kuching. Sida ke nemuai tu diulu ka Kedit apai Enggang. Tuboh sida enda maioh, tang ka dikingat ka nama nya Adu apai Jingan, Manjan apai Tebakang enggau Juing apai Ganggang. Datai sida di Sampun semak Nanga Sadong dia sida ditimbak Balau lalu kena dada Adu, peluru lalu masok ari dada lalu ngembul ba belakang iya. Meda penusah nya Kedit lalu mai sida beruntu bekayoh naban ka Adu ke bakal ka Kuching. Balau seruran nitih ka sida tang sida enda ulih dititih ka laban sida bebendar amat bekayoh ngerari ka diri. Datai di Kuching nya baru Kedit muntas peluru ke ngembul ba belakang Adu. Udah peluru pansut, Adu lalu mutah ka darah balat bendar.
Nyadi rita sida tu datai di Saribas ditusoi Laut, madah ka sida abis mati kena alah ka bala Balau. Ninga nya Majang Apai Adu seduai Manjan enggau Juing tusah bendar ati, laban rita madah ka anak iya abis parai kena alah ka Balau di Sampun. Iya lalu kemaia nya ngagai Linggir, mai Linggir nurun ngabas berita. Tang Linggir ke baru ninga berita madah ka anang guai dulu, manah agi nentu ka berita dulu. Tang Majang ke kelalu tusah ati enggai dibai Linggir nganti berita.
“Enti kita ke Raja Berani bangat enda tebantu ka penusah aku, lebu meh aku berisan enggau nuan,” ko iya bejako ba moa Linggir.
Ninga nya Linggir madah ka iya leboh nya iya nadai perau besai tau kena meraka tasik. Tang Majang keran mai Linggir kemaia nya ngena perau ka dikebisi ka iya leboh nya. Ninga jako Majang bengat balat ngumbok, Linggir lalu mesan ka Belawan di Samu ke agi biai perau besai. Belawan madah ka diri deka enti Linggir sama enggau mantu Majang. Sida lalu undor. Tuboh nepan perau Linggir lebih 20 iko lalu nepan perau Belawan maioh agi. Leboh sida bekayuh nebing ka Meludam dia perau Linggir ke dulu ditimbak Balau ngena bedil mit. Perau sida lalu karam. Linggir empu kena timbak tang enda masok peluru, semina pelalang bungkus pengaroh ba punggong iya selayor laban api peluru. Iya lalu luput, tang di ema ipar iya Tindin apai Jantan ka tebing. Ari tebing iya dibai tama ngagai kampong. Tang munsoh ke betuboh kira lapan iko ke nitih ka sida balat bendar bepantap enggau Muking seduai Mula ke nan ka aya seduai ari ulih pantap munsoh. Empa pemalat ka bepantap, nyabor seduai nyau sama bisi rabang. Leboh Muking seduai Mula bepantap enggau munsoh, Jantin anak menyadi Linggir siko kena pantap munsoh ba perut, ayan lempuang, leboh iya ngema pengaroh sida ngena piso. Bala Balau sakeda pan bisi mega parai. Sida ke agi idup lalu ngerari ka diri. Sakeda sida lalu mai Jantin rari nitih ka Tindin ke ngema Linggir.
Datai sida semak kampong datas, dia sida ninga daan kayu meranti bemunyi, munyi ka laban ribut balat. Leboh sida malik, peda sida daan meranti nya kebab-kebab kena parekoh ka sawa besai bendar. Sareta Linggir ninga daan meranti iya lalu ngeleda ari luput, lalu ngasoh Tindin badu agi ngema iya, laban ko iya “Indai Abang seduai Kumang udah datai ngintu iya.” Ari nya Linggir enggau bala iya lalu bedarat muntang ngagai Tanjong Spinang ari spiak ke alai sida betemu enggau Laut benama Kudus ke deka nganjong sida pulai ngena perau ngagai menoa sida ka Paku.
Nyadi perau Belawan tadi serta meda bala Linggir ke dulu udah rusak serta karam kena timbak munsoh, lalu nikal enda mantu. Tang Majang enggau bala iya lalu nan sereta perau sida udah karam tadi, lalu lama bendar didinga bepantap ngelaban munsoh. Majang empu kebal tang laban iya dipesaup ka munsoh, parai leboh tu. Pia mega Tur, menyadi Angga ke parai di Sugai suba pen sama mati enggau siko menyadi iya ke enggai rari meda Tur udah parai. Samoa sida parai alah di Meludam 13 iko.
Ngalah ka Iban Jaloh Di Ulu Layar:
Apin lama udah penusah di Meludam, Linggir diasoh Tuan Muda ari Skrang sama enggau Bunyau Apai Bakir ari Entanak ngalah ka Iban Jaloh di Ulu Layar. Kabuah perintah ngasoh ngalah ka rumah orang Jaloh laban sida tu alai Libau “Rentap” ari sadok ngambi garam ke enda diasoh perintah beri ngagai munsoh perintah. Linggir empu lembau bendar jai enggau diri samenoa, tang laban ari asoh perintah nya alai iya enda ulih enda enggau ngayau tu. Leboh sida ngayau iya enda ngasoh bala iya bebendar munoh diri sama diri. Laban nya alai ka tiga iko manoh sabong iya bedengah. Sida nya Bir ari Sekundong, Gesi sama sarumah enggau Linggir empu enggau Tumbing orang Anyut. Udah alah rumah, Linggir lalu bepemai ka ningka sigi ke dikumbai datai ka saharitu “Ningka Indai Dudu”. Lepas ari ngalah ka Jaloh, Linggir nadai agi kala nyerang kediri, laban iya enggau anembiak iya udah nundok ka Raja. Leboh ngayau udah nya, iya ari bala Raja berari.
Linggir “Mali Lebu” Mantu Perintah Ngalah ka Bansa Kayan enggau Kejaman Di Ulu Rajang:
Dalam taun 1863, dua taun udah Libau “Rentap” alah di Sadok, Tuan Muda Charles Brooke bisi nemuai ka Betong ari Skrang. Datai iya di Betong, iya lalu ngasoh Pemantu Resident di Betong, Mr. Watson, nesau tuai-tuai Iban di Saribas betemu enggau iya di Kubau Betong. Sida nya Bakir ari Entanak, Nanang ari Padeh enggau Linggir “Mali Lebu” ari Paku.
Udah sampal sida datai di Kubau Betong, Tuan Muda lalu bejako ngasoh sida ngaga perau pengayau kena sida ngalah ka bansa Kayan enggau Kejaman di Ulu Rajang. Kebuah Tuan Muda mai ngayau bansa Kayan enggau Kejaman tu laban sida ngelindong sida Sawing, Tani enggau Skalai ke udah munoh Mr. Fox seduai Mr. Steele di Kubau Kanowit. Sida lalu nimpoh diri beranti di Sibu sabedau mudik kulu.
Pulai ari Betong, Tuan Muda lalu undor ka Kabong lalu betemu enggau Minggat seduai Chulo “Tarang” mai seduai sama enggau ngayau ke Ulu Rajang. Seduai leboh tu sama apin tentu lama udah mai bala seduai pindah ke Awik enggau Krian. Dalam bulan Lima taun 1863, semua perau pengayau ari Batang Lupar, Saribas enggau Kalaka berangkat ari Kabong mansang ka Sibu. Datai di Sibu sida meda perau Minggat seduai Chulo “Tarang” endang udah nganti dia. Leboh ka baum lemai nya di Sibu, Tuan Muda lalu nusoi kabuah iya ke mai bala besai begempuru dia laban iya deka ngukum bala Kayan enggau Kejaman ke ngelindong orang ke munoh Fox seduai Steele serta enggau nyerang bala Iban ke ngaga pengachau di Ulu Rajang.
Ari siti sida lalu angkat ari Sibu mudik Batang Rajang nuju Kubau di Kanowit. Datai sida di Kanowit, sida lalu ditinggang bala Iban Kanowit ke betuai ka Mujah “Buah Raya”, Ubong enggau Lintong “Moahari”. Sida lalu bemalam dia samalam. Tumu pagi siti sida lalu ngejang ka Kanowit lalu mudik nuju Nanga Katibas ke alai sida bemalam. Dia sida lalu ditinggang bala Iban Katibas diulu ka Balang, Ranggau, Unggat enggau Gerinang.
Nyadi rambau tu menya bansa Iban nadai udah pindah ka ulu Batang Rajang ari ulu Nanga Katibas. Nyadi leboh sida ke tuai-tuai berandau malam nya, Balang besumpah ba moa Tuan Muda iya enggau bala iya enda surut ka munsoh ngapa sabedau tebalas ka pemarai sida samenoa ke dibunoh bala Kayan dulu agi ari tu. Maia tu mega nadai udah kayau dulu agi ari tu mai ngemaioh nya tuai-tuai Iban begulai ngayau. Ari Nanga Katibas, bala sida lalu mudik kulu ka agi lalu bemalam ba entara Ai Kapit enggau Nanga Baleh.
Tumu pagi hari ke empat, sida lalu mudik kulu ka agi. Sida lama bendar meraka wong Pelagus ke pedis bendar ditengah. Sida datai ba endor ke dikumbai Pasir Nai nyau lemai bendar. Datai sida dia bala munsoh ke betuai ka tuai Bansa Kayan ke benama Dian Abun lalu berengkah nimbak sida ari kubau sida di Nanga Sama. Meda nya, perau Minggat lalu dulu mudik lalu nuntong ba kubau munsoh. Udah sangkai dia, bala anembiak Minggat ke diulu ka manok sabong iya ke benama Luing lalu berengkah nyerang Kubau munsoh. Bala sida ngentong pintu kubau nya ngena kayu. Tang enda mukai-mukai, sareta tebuka pintu kubau nya, dia Luing ke ngambu dulu lalu kena tikau munsoh enggau sangkoh. Iya lalu parai dia ke lalu ditaban ka bala sida pulai ngagai perau.
Meda Luing udah parai, Tuan Muda lalu enda agi ngasoh sida niki ngagai kubau munsoh agi lemai nya. Udah badu makai lemai nya, Tuan Muda lalu mai bala tuai-tuai baum. Sabedau nya iya ngerah bala manok sabong bukai ngikup munsoh enggai ka munsoh bisi nguji datai nyerang sida dia. Udah ngadu ka orang ke ngikup munsoh, Tuan Muda lalu ngerah semua perau sida ari Kanowit enggau Rajang bejaga ari ulu perau bala orang bukai laban ko Tuan Muda, sida ngelala jako bansa orang Kayan enggau Kejaman enti munsoh bisi deka datai ari ulu nguji nyerang sida iya malam nya. Nyadi malam nya, bala munsoh berengkah ninggal ka kubau sida. Malam nya mega sida bisi ninga bala munsoh ngangau ka bala sida Rajang enggau Kanowit ngena jako sida empu. Tumu pagi siti leboh sida ngelingi kubau nya, sida nemu munsoh udah abis rari. Sida lalu nyangka bala Iban Rajang enggau Kanowit bepakat enggau munsoh.
Ari Pasir Nai, sida lalu mudik ngulu ai Rajang nitih ka munsoh ke rari. Nyadi bala sida Iban Ketibas ke diulu ka Gerinang, Unggat enggau Balang endang teleba menoa nya serta nemu endor rumah munsoh. Sida lalu dulu nyerang rumah bansa Kejaman serta bulih bendar dengah, tangkap enggau perapasan. Pulai ari kayau tu perau sida nyau sarat bendar laban ulih sida. Kategal nya perau Mujah “Buah Raya” seduai Lintong “Moahari” ari kanowit dikena nulong sida mai perapasan, tangkap enggau pala ke ulih sida. Nyadi bala ari Saribas enggau Skrang endang enda tentu teleba menoa orang Ulu Rajang. Nya kabuah sida enda baka pemujur sida ari Katibas enggau Rajang. Taja pia bala sida Nanang ari Padeh, Minggat ari Awik, Bakir ari Entanak enggau Chulo “Tarang” ari Krian sama bela bisi bulih dengah, tangkap enggau perapasan.
Nyadi bala sida Linggir seduai Birai ari Paku mujur agi bulih dengah, tangkap enggau perapasan. Linggir pulai mai tajau Segiu sigi ke agi disimpan turun iya di Rumah Tanjong, dalam batang Paku. Udah tembu kayau tu, tuai-tuai Kayan lalu undor ka Kanowit ke alai sida madah ka diri deka nundok ka perintah serta nyerah ka Sawing ngagai Tuan Muda. Udah nya Sawing lalu diukum bunoh di Sibu. Skalai seduai Tani lalu dibunoh bala Kayan di Ulu Rajang. Kena 27hb. Semilan, 1863, Raja James Brooke mulai ka diri ka England lalu ngasoh Tuan Muda Charles Brooke nganti iya. Lima taun udah nya, kena 11hb. June, 1868 Raja James Brooke parai di Burrator dalam Devon, England.
Linggir Mantu Minggat Apai Runai Ngalah ka Katibas:
Dalam taun 1868, Minggat Apai Runai ari Krian diasoh Raja Muda Charles Brooke nyerang bala Iban ke rari ari Ulu Kabo lalu nguta diri ba Bukit Dungan entara Ulu Ensiring enggau Ulu Katibas begulai enggau Iban Ketibas ke betuai ka Janting seduai Ranggau ke agi ngelaban perintah. Dalam kayau iya ke skali tu, bala Minggat bulih 81 igi pala enggau 4 iko tangkap. Udah ke alah dia, bala sida Janting seduai Ranggau lalu ngaga kubau ba Bukit Dungan nya baru. Ninga nya, dalam bulan enam, 1870 Raja Muda Charles Brooke lalu ngasoh Minggat “Apai Runai” nyerang Katibas baru. Raja Muda lalu ngerah Linggir “Mali Lebu” ari Paku enggau Entering Apai Nawai ari Julau mantu Minggat dalam kayau iya skali tu. Bala manok sabong sida leboh maia tu ia nya Munan anak Minggat empu, Luna “Panggau” ari Sebelak, Garran “Lembang Batu”, Juing enggau Ajan “Sanggol Langit” ari Paku, Chulo “Tarang”, Adu apai Jingan enggau Telajan ari Krian.
Dalam kayau sida ke skali tu, sida nadai betempoh enggau munsoh. Leboh sida nuntong ba kubau munsoh, bala munsoh endang udah rari magang. Sida lalu bemalam dalam kubau nya malam nya. Linggir empu leboh tu endang udah tuai bendar. Udah ke mantu Minggat ka skali tu, iya nadai agi ngulu ka anembiak iya ngayau agi.
Linggir “Mali Lebu” Minta Bantu Minggat Ngalah Ka Bansa Muallang:
Nyau udah lapang mimit pengawa beperang enggau diri sabansa mantu bala Raja ngalus ka menoa, bala anembiak ari Paku berengkah mindah bedagang ngagai menoa bukai. Sida ngiga getah ka dijual lalu babeli ka barang ke dibai pulai ka menoa.
Nyadi skali rambau tu menya bisi siko anembiak Iban ari Paku ke benama Kedit ngulu ka bala anembiak Paku bukai ngiga menoa endor ngetah. Sida ke enggau iya ngetah tu iya nya Kelanang, Chupong, Usin, Tumbing, Manggie enggau Sagoh. Nyadi bansa getah ka dikerja sida iya tu nya nyatu puteh, nyatu rian, beringin, sebang, semalam, kubal tusu, gubi, kerik enggau perapat. Sida undor lalu nuju Semunjan, mudik ai Kraang ke alai sida bisi nemu getah tang enda bengat maioh di kerja. Ari Kraang sida melunggang ka ulu Bayan dalam menoa spiak Kalimantan. Sungai Bayan tu pati batang ai Ketunggau lalu menoa tu diwan Bansa Dayak Muallang.
Di Ulu Bayan ditu sida ngaga langkau ka palan sida ngerja getah.Nyadi skali leboh sida masok kampong ngerja getah, dia Chupong diasoh sida nyaga langkau. Sida bukai nya bebagi tuboh masok kampong. Nyadi Usin, Tumbing, Manggie enggau Sagoh sama begulai endor lalu Kedit seduai Kelanang begulai ngiga getah ngagai endor bukai. Leboh Chupong nyaga langkau kediri, datai bala Muallang lalu berengkah numbok iya enggau sangkoh. Iya lalu telih ba patung tang dapat ngerari ka diri belalai ka munsoh dalam kampong. Nyadi sida Usin ke ngiga getah tadi lalu ngetu merarau ba rumah bansa Muallang. Leboh sida merarau dia, sida pan dibunoh bansa Muallang.
Nyau lemai hari, Kedit seduai Kelanang lalu pulai ka langkau sida. Dia seduai tepeda ka bekau darah Chupong ba laman langkau sida. Seduai pen irau ati lalu ngiga Chupong ba sabelah babas enda jauh ari langkau sida. Benong seduai begiga ka iya, Ninga Kedit seduai Kalanang ngiga iya, Chupong lalu mansut ka diri ari endor iya ka belalai. Iya lalu nusoi utai ti nyadi leboh iya nyaga langkau sida tadi. Ninga tusoi Chupong, Kedit lalu mai sida nganti pemulai bala sida Usin ngagai pagi siti sabedau sida mulai ka diri ninggal ka endor nya.
Pagi hari siti, meda bala sida Usin lalu nadai datai, Kedit seduai Kalanang lalu beguai naban ka Chupong ngagai perau ke ditinggal ka sida di Ulu Kraang lalu mulai ka diri ka Paku. Datai sida di menoa sida lalu nusoi rita diri ngagai Luwie di Ulu Paku. Luwie lalu undor ngagai Linggir “Mali Lebu” di Krangan Pinggai madah ka penusah nya lalu mai Linggir nyerang bansa Muallang bebalas ka pemarai sida Usin, Manggie, Tumbing enggau Sagoh. Udah Linggir setuju mantu penusah sida, sida pen lalu ngadu ka diri deka nurun ngayau. Leboh sida benong beburong ba langkau burong sabedau sida angkat ngayau, dia Linggir bisi nerima rita ari Kubau Simanggang enda ngasoh Linggir nyadi nurun ngalah ka Muallang.
Enda lantang ati kategal nya, Linggir lalu mai bala iya undur betemu enggau Minggat Apai Runai di Awik. Satai sida di pasar Saratok sida lalu betemu enggau Minggat ke bisi undor pagi nya. Ninga bala Linggir bisi datai deka betemu enggau iya, dia Minggat gaga bendar ati lalu ngasoh sida bemalam di Saratok samalam laban iya bedau sedia nyambut temuai ti pemadu iya dipebasa ka iya ba rumah iya di Awik. Sida Linggir lalu bemalam dia samalam.
Pagi hari siti, serta pasang ai, sida lalu mudik Batang Kerian lalu nama Sungai Awik. Datai sida ba pangkalan rumah Minggat sida lalu mandi. Udah mandi sida lalu begari nyendia ka diri deka niki rumah Minggat. Udah tembu begari, Munan anak tuai Minggat lalu nurun ngambi sida niki ka rumah. Datai di rumah, sida Linggir tekenyit bendar meda bala endang udah maioh datai ari Sabelak, Sabetan, Melupa enggau Krian ngulu akan sida iya ke datai ari Paku.  
Nyadi malam nya, udah badu makai, Minggat lalu ngempuru ka sida sarumah enggau bala maioh ke bisi datai ari rumah bukai ngagai ruai iya ngulu bala sida Linggir ke datai ari Paku. Nyau maioh udah randau bukai, Minggat lalu nanya ka pejalai Linggir enggau bala pemesai iya ari Paku. Linggir lalu nusoi pejalai diri ke berat bendar ketegal penusah ti nyadi atas bala anak biak iya ari Paku. Iya lalu nusoi rita sida Kedit enggau bala iya ke diserang bansa Muallang leboh sida ngiga getah di menoa nya. Kategal nya sida lalu berunding deka nurun nyerang bansa Muallang bebalas ka pemarai anak biak iya. Tang enda mukai-mukai, leboh sida nyendia ka diri deka nurun, sida nerima berita ari Kubau perintah di Simanggang nagang sida nurun ngayau. Ninga rita nya, iya enggau bala tuai-tuai Paku enda puas ati enda bebalas ka pemarai anak biak iya ke nadai penyalah serta nadai laya enggau bansa Muallang.
“Kategal nya, kami ke tu datai minta bantu nuan minta pemendar ari Raja Muda nyerang bansa Muallang nya,” ko Linggir bejako enggau Minggat.
Ninga jako akan iya Linggir munyi nya, Minggat lalu madah ka penyinu ati iya ke penusah ti udah nyadi ninggang bala anak biak iya, laban sida nya endang agi asai ka anak biak iya empu ditinggang penusah.
“Tang bisi mar mimit, laban sida tu mati dalam menoa orang. Enti sida iya mati diserang bansa Muallang dalam menoa ngalih kitu, nya baru kitai bisi agi ke kabuah kitai minta pemendar ari Raja nyerang sida. Laban sida iya dibunoh dalam menoa spiak nyin sida bansa Muallang tau nawa sida iya nan ka diri ari serang bala kitai ari tu,” ko saut Minggat.
Iya lalu madah ka diri deka enggau Linggir betemu enggau Raja Muda di Kuching enti Linggir semina deka ngasoh Raja bechara ka hal nya ari ke bebalas ka pemarai sida Usin. Linggir madah ka diri enda setuju enggau runding Minggat. Iya madah ka ngagai Minggat, darah mesti dibalas enggau darah. Ninga nya, Minggat lalu madah ngagai bala akan iya ari Paku, Raja Muda tentu enggai ngemendar ka sida beperang enggau bansa Muallang. Randau sida pasal tu pen abis naka tu lalu sida lalu berandau ka pekara bukai kena ngenembu ka ati diri ke betemu enggau akan diri dia.
Tumu pagi siti sida Linggir lalu ngundor ka diri ari rumah sida Minggat Apai Runai di Awik. Datai sida di Nanga Kalaka, sida lalu merau meraka Nanga Saribas lalu bekayuh nuju Sungai Sarawak deka betemu enggau Raja Muda di Kuching. Leboh Linggir betemu enggau Raja Muda, dia Raja enda ngasoh iya ngena jalai nya ngadu ka penyarut tu. Raja Muda mega deka nulong Linggir berunding enggau perintah Belanda ngasoh sida ngumbok bansa Muallang mayar pati nyawa ngagai kaban belayan sida ke kena penusah tu.
Ninga Raja Muda munyi nya Linggir pen enda ga majak ka ati diri ke deka bebalas ka pemarai anak biak iya. Iya pen deka mega nitih ka atur Raja Muda nya tadi. Udah tembu betemu enggau Raja Muda, sida lalu mulai ka diri ka Paku. Linggir leboh tu endang udah tuai bendar. Iya lalu nadai agi ngulu ka bala besai mindah agi udah tu nyentok ka iya mati dalam taun 1874.
Udah mati Linggir menantu (enggau akan) iya Penghulu Garran “Lembang Batu” jadi Penghulu dalam taun 1875, megai sakayu Batang Paku. Berapa taun udah parai Linggir nya baru bansa Muallang mayar pati nyawa sida ke mati ngetah di Ulu Bayan dalam pati Sungai Ketungau. Pati nyawa tu di sua ka perintah di Simanggang ba moa semua tuai-tuai perintah nyengkaum Penghulu Garran “Lembang Batu” ngagai kaban sida ke parai. Sama dalam taun Linggir mati, Raja Ketiga menoa Sarawak, Charles vyner Brooke ada kena 26hb Semilan, 1874.
Adat Pana Linggir “Mali Lebu”:
Nyadi leboh Linggir “Mali Lebu” mati dalam taun 1874, samoa Iban Batang Paku kena padah ka magang. Orang ke ambi nyelinting ari Rimbas orang Nanga Pek, Chulo “Tarang” ari Krian enggau Budin “Gerasi” ari Layar. Samoa kaban ka datai bela mai manok enggau bras magang, nitih ka adat Dayak begau ka penusah pangan. Nyau kedua malam udah ngibun antu, alai anak iya Penghulu Kinyeh seduai menantu iya Penghulu Garran “Lembang Batu”, ngempuru ka tuai-tuai maioh dudok ba ruai sida.
Leboh bejako ba moa tuai, ko Kinyeh, “baka apai tu udah ninggal ka kitai, nyadi baka kami ke empu pemati tu nadai penemu, nya alai ngasoh kita apai indai bilik spiak-spiak ngator basa iya. Kita enda tau sanggu bejako, nya alai nya meh jako,” ko Penghulu Kinyeh.
Ninga jako nya, tuai maioh lalu berunding. Sida ngeleka ka jako ngagai sida empu rumah baka sida Gerijih, Munji enggau Juing. Ko sida tiga tu, Pana Linggir 7 hari apus, ke delapan lalu telenga, laban Linggir tau serang. Orang ke enda tau serang, enda tau mai pana datai dia. Nyadi sida sarumah 7 hari enda tau nurun gawa dalam kandang pana.Udah nya baru bejako ka adat ulit. Enti sida sarumah bisi mimpi diasoh antu begawai, sida meri pemampul pending ngagai sida Penghulu Garran sigi alas ngerang. Enti ulit bisi udah luya, adat turun agi.
Nyadi menoa kena kandang ulit tu diator 300 depa ari ili pendai, 300 depa ari ulu pendai, lalu 300 depa ngarong ka rumah ari atas enggau baroh. Nyadi enti orang bisi ngabang nengah kandang ulit nya, sida enda tau enda ngetu nganjong benda ngagai tuai rumah. Nyadi penyampau benda dianjong sigi panding, nya ka nama benda basa, nya baru sida tau mansa pengkalan orang. Enti ulit udah luya, baru benda anjong sigi jabir. Nyadi enti orang ka sama semakai gawai nya bisi begawai, enti rumah orang ngulit, orang ke ngambi ngabang mai benda sigi panding. Sigi jabir kena ngangkat ka orang ke empu ulit, lalu sigi jabir kena ngambi rumah. Adat endang betampong-tampong ari tuai dulu, lalu agi dikena Iban datai ka diatu kena bebasa ka diri sama diri. Pengelama ulit 3 bulan.
Beserara Bunga:
Nyadi nyau kelama orang udah mati, manang diambi awak ka belian beserara bunga, magi bunga orang ke udah mati enggau orang ke agi idup.
Berantu Belalu:
Nyadi endor orang mansut ka basa enggau adat orang ke parai ianya leboh ti berantu belalu iya, enggau ngupas tebalu mata’ tau ke tebalu mansau. Nyadi pangkat orang tau nanggong basa nya dipilih ari orang ke tau serang, tau kayau, raja berani, manok sabong. Lepas nya tuai rumah ke manah adat megai rumah panjai. Nyadi dalam menoa bagi Saribas, orang ke tau serang apin Tuan Raja datai nya Tindin “Pimpin Beragah Ngindang”, Uyut “Bedilang Besi”, Mawar Tuai, Mawar Biak “Ragai Ngerang”, Awan, Tur “Bayang”, Tom “Tajai Ngindang”, Unggang “Lebor Menoa”, OKP Dana “Bayang”, Linggir “Mali Lebu”, Unal “Bulan”. Tuai Rimbas, nadai tau serang. Nyadi garong Linggir “Mali Lebu” nya ranggong 7, entugin beragum ka buok munsoh nipas uras pemanjai, lalu diirit akan iya Minggat Apai Runai ke endang diambi ari Awik.